ਨੰਨ੍ਹੀ ਛਾਂ
                                              ਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਦਬਕੇ
                                                                   ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਮਾਲਵਾ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਏਦਾਂ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਅਣਭੋਲ ਚਿਹਰੇ ਹਨ ਜੋ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਤਾਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਬਿਪਤਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ। ਈ.ਜੀ.ਐਸ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ  ਕਿਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ 14 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਬੱਚੀ ਏਕਨੂਰ ਉਰਫ ਰੂਥ ਬਠਿੰਡਾ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਟੇਢੇ ਜਬਰ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਸੂਰ ਸਿਰਫ ਏਨਾ  ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ 'ਤੇ ਬੈਠੀ ਸੀ।ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਅੱਗੇ ਸੜਕ 'ਤੇ ਫਰੀਜ਼ਰ ਨੁਮਾ ਝੂਲੇ ਵਿੱਚ ਪਈ 14 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਬੱਚੀ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਅੱਜ ਦਰਜਨਾਂ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲ ਰਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਏਨਾ ਕੁ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਠਿੰਡਾ ਦੀ ਈ.ਜੀ.ਐਸ ਅਧਿਆਪਕਾ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਪੰਜ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਬੱਚੀ ਏਕਮਜੋਤ ਅੱਜ ਸੜਕ 'ਤੇ ਮਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬੱਚੀ ਦੀ ਸੁਰਤ ਸੰਭਲੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੀ ਟੈਂਕੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਤੇ ਕਿਤੇ ਦਬਕੇ ਮਾਰਦੀ ਪੁਲੀਸ। ਇਹ ਬੱਚੀ ਚੀਮਾ ਪਿੰਡ ਵੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿੱਦੜਬਾਹੇ ਚੱਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ। ਖਿਆਲੀਵਾਲਾ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਹਰਦੀਪ ਕੌਰ ਆਪਣੀ 10 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਬੱਚੀ ਜਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭੋਖੜਾ 'ਚ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਮਾਂ ਵੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਭੱਜੀ ਸੀ। ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਜੁੜਵਾ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਇੱਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਥਾਂ ਵਾਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੂਸਰੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ।
                   ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਵਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠਣਾ ਕਿਉਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਮਾਣੂਕੇ ਦੀ ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਾ ਖੇਡਣ ਦੀ ਉਮਰੇ ਰੋਸ ਮਾਰਚਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਕੁੱਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਦਰਦਾਂ ਦੀ ਤੰਦ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਕੋਟੜਾ ਦੀ ਬੱਚੀ ਗਗਨਦੀਪ ਦੀ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਪ ਨੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਆ ਕੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। ਮਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਬੱਚੀ ਆਪਣੀ ਤਾਈ ਨਾਲ ਹਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਜੇਠੂਕੇ ਦੀ 9ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਬੱਚੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਪਿਤਾ ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹਰ ਧਰਨੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਮਹਿਮਾ ਭਗਵਾਨਾ ਦੀ ਕਿਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਕਿਧਰੋਂ ਕੋਈ ਮਦਦ ਦੀ ਆਸ ਦਿਖਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਾਈਨਮੈਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ  ਹੀ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ 'ਤੇ ਬਣੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇਹ ਬੱਚੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਏਦਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਬੱਚੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਥਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ  ਜਾਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਕਸੂਰੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੰਨ੍ਹੇ ਮੁੰਨੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੇ ਥਾਣੇ ਵੀ ਵੇਖ ਲਏ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵੀ। ਹੁਣ ਕਿਰਨਜੀਤ ਦੀ ਰੂਥ ਨੇ ਮੌਤ ਵੀ।

                                                        ਮੌਤ ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼
ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਹੁਣ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਹੋਈ ਬੱਚੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਸਿਕੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਲੂਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਖ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇਰ ਸਾਮ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਸਿਵਲ ਸਰਜਨ ਅਜੇ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਬੁਲਾ ਕੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਬੱਚੀ ਰੂਥ ਦੀ ਮੌਤ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਦੌਰੇ ਪੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਨਾ ਠੰਢ ਲੱਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਮੂਨੀਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਨ•ਾਂ ਨੇ ਬੱਚੀ ਦੇ ਵਿਟਾਮਨਾਂ ਦੇ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਵੀ ਲਗਾਏ ਸਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਖੁਰਾਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੁਢਲੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਦੇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਜਿਆਦਾ ਤਾਰ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।
                   ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਖਤੀ ਜੁਆਬ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਮਿਲੀ ਹੈਲਥ ਸਰਵੇ 2005 06 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 24.9 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 30 ਮਾਰਚ 2012 ਨੂੰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿਚ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਜੁਆਬ ਵਿਚ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਮੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਵੀ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਇਨਫੈਕਸਨ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਜਰੂਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਰਜਿਸਟਰਾਰ ਜਨਰਲ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਾਲ 2001 03 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੇਸ ਵਿਚ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ 2.8 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੀ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ।
                  ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਤਰ•ਾਂ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਬਿਨ•ਾਂ ਪੋਸਟ ਪਾਰਟਮ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪੋਸਟ ਪਾਰਟਮ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇਸ ਦੁੱਖ ਦੀ ਘੜੀ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਚੁੱਪ ਤਾਂ ਰਹਿ ਹੀ ਸਕਦੇ ਹਨ।