ਕੌਣ ਰੋਕੂ
                  ਢਾਈ ਸੌ ਕੈਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ !
                              ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ :   ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਚੋਂ ਔਸਤਨ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਕੈਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੰਘੇ ਦਸ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ ਜੇਲ•ਾਂ ਚੋਂ 243 ਕੈਦੀ ਤੇ ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਨ•ਾਂ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ ਕੈਦੀ ਤੇ ਬੰਦੀ ਸੱਤ ਦਫ਼ਾ ਜੇਲ• ਤੋੜ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੇਲ• ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਨ•ਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਨਾਭਾ ਜੇਲ• ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੂਰਾ ਸਿਸਟਮ ਲਿਆਇਆ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਵਰਿ•ਆਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕਦੇ ਸਬਕ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਇਨ•ਾਂ ਦਸ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ 108 ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਜੇਲ• ਤੋੜਨ ਦੀਆਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ 4815 ਬੰਦੀ ਤੇ ਕੈਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਲ 2015 ਵਿਚ ਵੀ ਜੇਲ• ਤੋੜ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਕ ਵਾਰਦਾਤ ਵਾਪਰੀ ਸੀ। ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2005 ਤੋਂ ਸਾਲ 2015 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ 243 ਬੰਦੀ ਤੇ ਕੈਦੀ ਜੇਲ•ਾਂ ਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਕਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨੌ ਵਰਿ•ਆਂ ਦੌਰਾਨ ਜੇਲ•ਾਂ ਚੋਂ 189 ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਾਲ 2007 ਵਿਚ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਇੱਕੋ ਵਰੇ• ਵਿਚ 36 ਕੈਦੀ ਤੇ ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਸਾਲ 2010 ਵਿਚ ਵੀ 39 ਜਣੇ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਸਨ।
                     ਸਾਲ 2014 ਅਤੇ ਸਾਲ 2015 ਵਿਚ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਕੈਦੀ ਤੇ ਹਵਾਲਾਤੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਾਲ 2012 ਵਿਚ ਜੇਲ• ਤੋੜ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਵਰੇ• ਵਿਚ 11 ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਲੰਘੇ ਦਸ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਾਲ 2003 ਵਿਚ ਇਸ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਬਾਂਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੀਰਾ ਲਾਲ ਤੇ ਸੋਨੂੰ ਹਵਾਲਾਤੀ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਲ 1984 ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀ ਬਾਂਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਨਾਭੇ ਦੀ ਖੁੱਲ•ੀ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਵੀ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਦੌਰਾਨ ਤਿੰਨ ਬੰਦੀ ਫਰਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ• ਚੋਂ ਸਾਲ 2012 ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਬੰਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਰੀਬ ਢਾਈ ਵਜੇ ਸਲਾਖਾ ਕੱਟ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਸੀ.ਸੀ.ਟੀ.ਵੀ ਕੈਮਰੇ ਵੀ ਲਾਏ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਫਰਾਰੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ਹੈ। ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਪੂਰਥਲਾ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਤਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਬੈਰਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸੀ.ਸੀ.ਟੀ.ਵੀ ਕੈਮਰੇ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
                    ਸਾਬਕਾ ਐਡੀਸ਼ਨਲ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਸ੍ਰੀ ਛਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਕੋਤਾਹੀ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਵਾਪਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤੀ ਬਿਨ•ਾਂ ਰੋਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੁਣ ਨਵੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿਚ ਬਠਿੰਡਾ,ਮੁਕਤਸਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ• ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
                                                  ਬੁੱਢਾ ਅਸਲਾ, ਬੁੱਢੀ ਗਾਰਦ
ਜੇਲ•ਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਬੁੱਢੇ ਹਨ ਤੇ ਜੇਲ• ਗਾਰਦ ਵੀ। ਤਾਹੀਓ ਜੇਲ•ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਉਂਗਲ ਉਠਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਸਾਲ 1992 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਗਾਰਦ ਦੀ ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਨਵੇਂ ਹਥਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜੋ ਅਸਲਟਾ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹਨ, ਉਹ ਪੁਲੀਸ ਤੋਂ ਉਧਾਰੀਆਂ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਮਾਸਕਟ ਰਾਈਫਲਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕੰਡਮ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ,ਫਰੀਦਕੋਟ, ਮਾਨਸਾ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਜਿਆਦਾ ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ•ਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਲੋਂ ਨਵੇਂ ਅਸਲੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗੌਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਬਠਿੰਡਾ,ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਤਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨ•ਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰ ਪੁਰਾਣੇ ਹੀ ਹਨ। ਜੇਲ•ਾਂ ਚੋਂ ਟਾਵਰਾਂ ਤੇ ਹੋਮਗਾਰਡ ਜਵਾਨ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਕੋਲ ਐੋਸ.ਐਲ.ਆਰ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਗਾਰਦ ਤੋਂ ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹੀ ਹਨ।
                      ਇਵੇਂ ਜੋ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਪੈਸਕੋ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ•ਾਂ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਤਰਫ਼ੋਂ ਅਸਲਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਵੀ ਪੈਸਕੋ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਮੁੱਲ ਲੈਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਜੇਲ• ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਜੇਲ• ਗਾਰਦ ਹੈ, ਉਹ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਨੇੜੇ ਹੈ।         ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਵੇਂ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਕਰਨੋਂ ਬੇਵੱਸ ਹਨ। ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਹੀਂ ਨੌਜਵਾਨ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੇ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹੌਸਲੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਾ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ• ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹੋਮਗਾਰਡ ਜਵਾਨਾਂ ਕੋਲ ਐੋਸ.ਐਲ.ਆਰ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਪੁਲੀਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਅਸਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਹੈ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ• ਨੂੰ ਵੀ ਨਵੇਂ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਜੇਲ• ਕੋਲ 22 ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਹੀ ਹਨ।
                    ਜੇਲ• ਗਾਰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਜਿਆਦਾ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਜੇਲ•ਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਮਾਸਕਟ ਰਾਈਫਲਾਂ ਹੀ ਹਨ ਜੋ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਫ਼ੀ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਪੁਲੀਸ ਦੀਆਂ ਉਧਾਰੀਆਂ ਏ.ਕੇ 47 ਰਾਈਫਲਾਂ ਹਨ। ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ• ਵਿਚ 8 ਟਾਵਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਜੇਲ• ਕੋਲ ਵੀ ਥ੍ਰੀ ਨਟ ਥ੍ਰੀ ਰਾਈਫਲਾਂ ਹਨ। ਸਬ ਜੇਲ• ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਫਾਜਿਲਕਾ ਕੋਲ ਵੀ ਇਹੋ ਰਾਈਫਲਾਂ ਹੀ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਜੇਲ• ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਤ ਮਸਕਟ ਰਫ਼ਲਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਹੁਣ ਜਮ•ਾਂ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਅਸਲਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਜੇਲ•ਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਵਾਹਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜੋ ਜੇਲ•ਾਂ ਕੋਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜਿਪਸੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਕੰਡਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।