ਜੇਲ੍ਹਾਂ 'ਚ ਕੈਦ ਬਚਪਨ
                                               ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ  : ਜੇਲ•ਾਂ 'ਚ ਬਚਪਨ ਵੀ ਕੈਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਏਦਾ ਦੇ ਦਰਜ਼ਨ ਮਾਸੂਮ ਹਨ ਜੋ ਜੇਲ•ਾਂ 'ਚ ਬੰਦ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਬਾਲ ਦਿਵਸ ਇਨ•ਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਢਾਰਸ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਦਾ ਫਲ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਧੀ ਦਰਜ਼ਨ ਜੇਲ•ਾਂ 'ਚ 53 ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਬੰਦ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੀ ਬੰਦੀ ਦੇ ਕੋਈ ਵਰੰਟ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਾਲ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਇਨ•ਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟਦੀ ਵੱਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਦਨਸੀਬ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੀ ਜੇਲ• ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਿਨ•ਾਂ ਕਸੂਰ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ•ਾਂ ਮਾਸੂਮਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਬਚਪਨ ਉਮਰੇ ਹੀ ਜੇਲ• ਦਾ ਦਾਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉਨ•ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਬਣ ਕੇ ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਜੇਲ•ਾਂ 'ਚ ਕਰੈਚ ਖੋਲ•ੇ ਗਏ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹ ਕਰੈਚ ਹਰ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਖੋਲ•ੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਉਹ ਬੱਚੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੇ ਮਾਵਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹਨ। ਪਿਛੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਉਨ•ਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਵਾਲਾ ਬਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਲ• 'ਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਭਾਗ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
          ਬਠਿੰਡਾ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• 'ਚ ਇੱਕ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਦਰਜ਼ਨਾਂ ਬੱਚੇ ਸਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਹੁਣ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤਹਿਤ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਲੋਂ ਵੇਰਵੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ•ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ• 'ਚ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ ਲੇਕਿਨ 20 ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੇ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਜੇਲ• 'ਚ 68 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋਂ ਤਿੰਨ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰੇਮ ਗਰਗ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਬੰਦੀ ਨੇ ਜੇਲ• 'ਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਹੈ। ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਜੇਲ• 'ਚ ਕਰੈਚ ਵੀ ਖੋਲਿ•ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਰੈਚ 'ਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੁੜ ਬੱਚਾ ਵਾਪਸ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ• 'ਚ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੋ ਬੱਚੇ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ,ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਣਦੀ ਡਾਈਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ• ਅੰਦਰਲੇ ਸੂਤਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬਚਪਨ ਤਾਂ ਜੇਲ• ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕੈਦ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਖੇਲ ਕੁੱਦ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਜਨਾਨਾ ਅਹਾਤਾ ਬਹੁਤਾ ਖੁੱਲ•ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਥੇ ਹੀ ਇਹ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।
           ਸਰਕਾਰੀ ਸੂਚਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਧੀ ਦਰਜ਼ਨ ਜੇਲ•ਾਂ 'ਚ 630 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ 53 ਬੱਚੇ ਵੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਦੀ ਜੇਲ• 'ਚ 130 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• 'ਚ ਇੱਕ ਦਰਜ਼ਨ ਬੱਚੇ ਵੀ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਤਾਂ ਕਰੈਚ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਛੋਟੇ ਹਨ। ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• 'ਚ 79 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਔਰਤ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੀ 'ਤੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਨ•ਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪਟਿਆਲਾ ਜੇਲ• 'ਚ ਵੀ 10 ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਹਨ ਜੋ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 94 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ•ਾਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਜਨਾਨਾ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 26 ਬੱਚੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 228 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੋਪੜ ਦੀ ਜੇਲ• 'ਚ 31 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਥੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨ•ਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਂ ਅਤੇ ਬਾਪ ਦੋਹੇ ਹੀ ਜੇਲ• 'ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਨ•ਾਂ ਦਾ ਪਿਛੇ ਕੋਈ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹ ਬੱਚੇ ਬਿਨ•ਾਂ ਜੁਰਮ ਤੋਂ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ•ਾਂ ਸਮਾਂ ਇਹ ਬੱਚੇ 'ਚ ਰਹਿਣਗੇ, ਉਨ•ਾਂ ਸਮਾਂ ਇਹ ਬੱਚੇ ਵੀ ਕੋਈ ਬਾਲ ਦਿਵਸ ਨਹੀਂ ਮਨਾ ਸਕਣਗੇ।