ਫਤਹਿ ਦੇ ਪਟੇ
                     ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ
                                       ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਹੁਣ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ ਨੰਬਰ ਵਨ ਨੇੜੇ ਪੁੱਜ ਗਈ ਹੈ। ਦੋ ਵਰਿ•ਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਜਿਆਦਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਲਕ ਭਰ ਚੋਂ ਤੀਸਰਾ ਨੰਬਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਧੱਕਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਖਾਂ ਪੂੰਝਣ ਵਾਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਈਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਦਰਮਿਆਨ ਪੁਲੀਸ ਜਿਆਦਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਤੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਖ਼ਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦੋ ਵਰਿ•ਆਂ ਤੋਂ ਤੀਸਰੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੀ ਹੈ। ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ 10 ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਜਿਆਦਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਕੇ ਉਪਰਲੇ ਸਥਾਨ ਵੱਧ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਰ ਵਰੇ• ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਜਿਆਦਤੀ ਅਤੇ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋ ਬਹੁਤੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਬਣਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
                   ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2012 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 3654 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਰੇ• ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਆਈ ਹੈ ਜਿਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 12412 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਦੂਸਰਾ ਨੰਬਰ ਯੂ.ਪੀ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 8440 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਤੀਸਰਾ ਨੰਬਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੈ। ਗੁਆਂਢੀ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹਰਿਆਣਾ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਿਰ 1434 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ,ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 2665,ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 403 ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 403 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਾਲ 2012 ਦੌਰਾਨ ਧੱਕਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 102 ਪੁਲੀਸ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਦਰਜ ਕੁੱਲ 3654 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 1102 ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਭਾਗੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੀ ਕੀਤੀ।
                    ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਲੋਂ ਸਾਲ 2012 ਦੌਰਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਵਰ•ੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 179 ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਦਰਜ ਕੇਸ ਵਾਪਸ ਲਏ ਹਨ। ਏਦਾ ਹੀ ਇਸੇ ਵਰੇ• ਵਿੱਚ 84 ਪੁਲੀਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 506 ਪੁਲੀਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਅਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ 956 ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਵਰੇ• ਦੌਰਾਨ 21 ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟੀ ਜਾਂਚ ਕਰਾਈ ਗਈ ਅਤੇ 8 ਨਿਆਇਕ ਪੜਤਾਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੇ ਕੀ ਨਤੀਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ, ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ। ਸਾਲ 2012 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੁੱਲ 44459 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋਂ 2273 ਪੁਲੀਸ ਕੇਸ ਦਰਜ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ 29 ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਚੋ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ 6145 ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ 494 ਅਧਿਕਾਰੀ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
                  ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਗਵਾਹ ਹਨ ਕਿ ਸਾਲ 2011 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 5767 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਨੰਬਰ ਯੂ.ਪੀ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 11971 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਗੁਆਂਢ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਹਰਿਆਣਾ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 3058, ਰਾਜਸਥਾਨ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 2550 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 373 ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 595 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਦਰਜ 5767 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 2057 ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਿਭਾਗੀ ਪੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 1844 ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ 142 ਐਫ.ਆਈ.ਆਰਜ ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟੀ ਜਾਂਚ ਕਰਾਈ ਗਈ ਸੀ।
                  ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ 268 ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੇਸ ਵਾਪਸ ਲਏ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕਿ 98 ਅਧਿਕਾਰੀ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਨੇ 569 ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1688 ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਮਾਮੂਲੀ ਐਕਸ਼ਨ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਪੂਰੇ ਮੁਲਕ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 2011 ਦੌਰਾਨ ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 48321 ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 11155 ਪੁਲੀਸ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ 705 ਪੁਲੀਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 13080 ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਮੂਲੀ ਐਕਸ਼ਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ 3597 ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।