ਸਸਤਾ ਸੌਦਾ 
           ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਨੌ ਬਰ ਨੌ ਕੀਤੇ 
                            ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਜੇਲ• ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਨ•ਾਂ ਲਈ ਜੇਲ• ਜਾਣਾ ਘਾਟੇ ਦਾ ਸੌਦਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਸੁੱਕਣੀ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਨ•ਾਂ ਦੀ ਜੇਲ• ਨੇ ਉਮਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੇਲ• ਯਾਤਰਾ ਕਾਫੀ ਮਹਿੰਗੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਸਿਹਤ ਏਦਾ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਬੰਦੀ ਤੇ ਕੈਦੀ ਵਿਗਾੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਆਦਮੀ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਬਿਨ•ਾਂ ਹੀ ਤੜਫ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਖੁੱਲ•ਾ ਬਜਟ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਅਗਰ ਕੋਈ ਕੈਦੀ ਜਾਂ ਬੰਦੀ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤਹਿਤ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਜੇਲ•ਾਂ ਤੋਂ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੈਂਕੜੇ ਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਦਾ ਖਰਚ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਜਿਨ•ਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਜਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦਾ ਖਰਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਨ•ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਾਂ ਕਾਫੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ ਉਨ•ਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੈ। ਏਦਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਦਾ ਸਿਹਤ ਬਜਟ ਜੇਲ•ੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਹੈ।
           ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• ਸੰਗਰੂਰ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਜੰਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ 2,27,923 ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਆਏ ਹਨ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ•ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀ ਤਾਂ ਇਸ ਬੰਦੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਤੋਂ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਗੇੜੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣੇ ਪਏ ਬਲਕਿ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬੰਦੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਪੂਰਾ ਪਹਿਰਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਦੀ ਨੂੰ ਜਿਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਲੋਂ ਇਸ ਬੰਦੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੈਦੀ ਹਨ,ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਖਰਚ ਹਵਾਲਾਤੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਖਾਤਰ ਵੀ ਜੇਲ• ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜੋ ਬਾਹਰ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬੇਵੱਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ• ਦੇ ਹਵਾਲਾਤੀ ਯੋਗੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਪੁੱਤਰ ਨਰਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨੇ ਪਏ ਹਨ। ਯੋਗੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਨਿਕ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਚੋਂ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਮਗਰੋਂ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਚੋਂ ਇਲਾਜ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਇੱਕ ਬੰਦੀ ਦੀ ਹਾਰਟ ਦੀ ਬਾਈਪਾਸ ਸਰਜਰੀ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਰਾਈ ਹੈ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਇਸ ਬੰਦੀ ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਰਟ ਦੀ ਬਾਈਪਾਸ ਸਰਜਰੀ 'ਤੇ 2.10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨੇ ਪਏ ਹਨ।
            ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• ਸੰਗਰੂਰ ਨੇ ਹੋਰਨਾਂ ਚਾਰ ਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਵੀ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਚੋਂ ਕਰਾਇਆ ਹੈ। ਬੰਦੀ ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ 1.72 ਲੱਖ ਰੁਪਏ, ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ 1.62 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚਣੇ ਪਏ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਹਰਟ ਦੀ ਬਾਈਪਾਸ ਸਰਜਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ•ਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਜੇਲ• ਨੂੰ 1.82 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨੇ ਪਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਕਾ ਸਿੰਘ ਇਲਾਜ 'ਤੇ 1.72 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਆਏ ਹਨ। ਜੇਲ• ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਰਚ ਤਾਂ ਬੰਦੀ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਲੁਧਿਆਣਾ ਦਾ ਬੰਦੀ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ 11.51 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਆਏ ਹਨ। ਬੰਦੀ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਚੋਂ ਕਰਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਕੈਂਸਰ ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਸ਼ੀ ਕੇਵਲ 1.50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਜੇਲ• ਵਲੋਂ ਕੈਦੀ ਗਰੀਬ ਦਾਸ ਅਤੇ ਕੈਦੀ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਪੌਣੇ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨੇ ਪਏ ਹਨ। ਹਵਾਲਾਤੀ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ 1.54 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਹਵਾਲਾਤੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸੀ.ਐਮ.ਸੀ ਲਿਧਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
          ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹਵਾਲਾਤੀ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਲਾਜ ਖਰਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਤਰਫੋਂ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ ਚੰਡੀਗੜ• ਤੋਂ ਕਰਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ 1.35 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਜੇਲ• ਵਲੋਂ ਇਸੇ ਤਰ•ਾਂ ਕੈਦੀ ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ 1.50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ•ਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਖੁਦ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਲੋਂ ਬੰਦੀ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ 1.03 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਬੰਦੀ ਨੂੰ ਕਾਲਾ ਪੀਲੀਆ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ•ਾਂ ਜੇਲ• ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਬੰਦੀ ਸ਼ੰਕਰ ਪੁੱਤਰ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੰਦੀ ਟੀ.ਬੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ। ਜੇਲ• ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਇਨ•ਾਂ ਬਿਮਾਰ ਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਵਾਸਤੇ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਖੁਦ ਹੀ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ,ਉਹ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਬਜਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਘੱਟਦਾ ਵੱਧਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸਥਾਨਿਕ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਖਰਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਸੂਤਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਬੰਦੀ ਤਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਨੌ ਬਰ ਨੌ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਜੁਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਹੀ ਤਰਕੀਬ ਲਗਾ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਲਾਜ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਜ਼ਮਾਨਤ ਕਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭਿਨਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਬੰਦੀ ਤਾਂ ਬਿਮਾਰੀ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਇਲਾਜ ਮਗਰੋਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹਨ।
                                                       ਲੀਡਰਾਂ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ 'ਤੇ 'ਮਿਹਰ'
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨੇਤਾਵਾਂ ਤੇ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੇ ਖਰਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਅਤੇ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣਾ ਇਲਾਜ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਇਲਾਜ ਖਰਚ ਸਰਕਾਰ ਚੁੱਕਦੀ ਹੈ। ਏਦਾ ਹੀ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਪੈਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਇਲਾਜ ਖਰਚਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਤਾਂ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੀ ਖਾਲ•ੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।