ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 
         ਆਪਣੇ ਭੁੱਲੇ, ਬਿਗਾਨੇ ਡੁੱਲੇ
                          ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਹੁਣ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰ੍ਰਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨ ‘ਮਿਸਟਰ ਪੰਜਾਬ’ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਲਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ਨਵੇਂ ਰੁਝਾਨ ਤੋਂ ਵਾਕਫ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਗਿੱਧਾ ਤੇ ਭੰਗੜਾ ਟੀਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਨਿੱਤਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਇੰਝ ਆਖ ਲਓ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਕਲਚਰ ਦੇ ‘ਜੈਲਦਾਰ’ ਬਣਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ’ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਏਦਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਨਿਰੋਲ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ। ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੁਣ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵੱਲ ਹੈ ਤੇ ਇੱਧਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਵਧਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਜੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਮੋਹਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਬਣਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਐਨ.ਐਫ.ਐਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੀ ਸਪ੍ਰਿਯਾ ਨੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਕੀਤਾ ਸਥਾਨ ਲਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੜਕੀ ਭੰਗੜੇ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।
                ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪਰਸ ਰਾਮ ਸਕੂਲ ਦੀ ਗਿੱਧਾ ਟੀਮ ਵਿਚ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੜਕੀਆਂ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਮੁਸਕਾਨ ਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਣ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮੱਲ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਗਾਇਣ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ 80 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਝੋਪੜੀ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਰੋਹਦਾਸ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚਾ ਐਤਕੀਂ ਨੈੱਟਬਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਫਸਟ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਨੈਸ਼ਨਲ ਖੇਡਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੋਹਾਲੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬੜਮਾਜਰਾ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੜਕੀ ਮੁਸਕਾਨ ਕਰਾਟੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਬੰਬਈ ਤੱਕ ਜਾ ਆਈ ਹੈ। ਮੋਹਾਲੀ ਦੇ ਫੇਜ ਦੋ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੀ ਸਪਨਾ ਦੀ ਐਤਕੀਂ ਸਟੇਟ ਪੱਧਰੀ ਕਬੱਡੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਚੋਣ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਰਨਾਲਾ ਦੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਬਸਤੀ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਨੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਚੋਂ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਅਸਰਪੁਰ ਸਕੂਲ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚਾ ਸੂਰਜ ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਮੋਹਾਲੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨਿਬਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕੋਰੀਓਗਰਾਫੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਕੋਰੀਓਗਰਾਫੀ ਵਿਚ 50 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਨ।
                ਸਕੂਲ ਮੁਖੀ ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਨਵੋਦਿਆ ਸਕੂਲ ਲਈ ਚੋਣ ਹੋਈ ਜਿਸ ਚੋਂ ਦੋ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।ਪਿੰਡ ਰਾਮਪੁਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ 40 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਬਰਨਾਲਾ ਦੇ ਸੰਧੂ ਪੱਤੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ 30 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਨੇ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬੱਚਾ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਅੰਜੂ ਦੇਵੀ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਮ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਰੀਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਕੌਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਦਸਮੇਸ਼ ਸਕੂਲ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਕੌਰ ਲਾਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ।
                ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਪਿੰਡਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਗਰੰਥੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਭਾਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹਾਂ ਵਿਦਿਆਲਿਆ (ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਮਸਤੂਆਣਾ) ’ਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਯੂ.ਪੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ 40 ਬੱਚੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਕਾਕਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੰਘੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕਰੀਬ 500 ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਾਖਾ ਦੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਰਾਜ ਸਿੰਘ ਗਰੰਥੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਬਿਹਾਰੀ ਝੰਡੂ ਸਿੰਘ ਹੁਣ ਰਤੀਆ ਦੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਗਰੰਥੀ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੋ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਤਖਤ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਕਥਾ ਵਾਚਕ ਬਣੇ ਹਨ।
                      ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਲਈ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ : ਬੰਧੂ
ਪੰਜਾਬ ’ਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸੈਨੇਟ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤਰਲੋਕ ਬੰਧੂ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਮਸਲਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਰਿਜ਼ਕ ਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਹੁਣ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਕਲਚਰ ਦੇ ਅਨੁਆਈ ਬਣੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਹੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਹ ਨਵਾਂ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੇਧ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।