ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ
                                 ਮੋਇਆਂ ਦੀ ਰੁਲ ਗਈ ਮਿੱਟੀ ..!
                                                       ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ  

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਇਹ ਦਿਨ ਕਿਆਮਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੋਇਆਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਰੁਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਮੰਜ਼ਰ ’ਚ ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਅਭਾਗੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਭੌਂਇ ਵੀ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਹੜ੍ਹਾਂ ’ਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੰਜਾਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਲਿਜਾਣਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸਿਵੇ ਪਾਣੀ ’ਚ ਹੜ੍ਹ ਗਏ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੋਦੇ ਬੇਟ ਦੀ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ’ਚ ਪੈਰ ਕੀ ਫਿਸਲਿਆ, ਹੱਥੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਡੋਰ ਹੀ ਛੁੱਟ ਗਈ। ਪਾਣੀ ’ਚ ਰੁੜ੍ਹੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਬਚਾਅ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਝੱਲਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਕਾਲਾ ਅਧਿਆਇ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਦੀ ਥਾਂ ਪੇਕੇ ਘਰ ਹੀ ਢਾਰਸ ਲੈਣੀ ਪੈ ਗਈ। ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੜ੍ਹਾਂ ’ਚ ਖ਼ੁਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੱਥੋਂ ਹਾਰ ਬੈਠੀ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ’ਚ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਸੁੱਕੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਭੀ। 

      ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਿੰਡ ਤਾਂ 25 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ’ਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ’ਚ ਪੂਰੇ ਨੌਂ-ਨੌਂ ਫੁੱਟ ਪਾਣੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾ ਲੱਭੀ ਤਾਂ ਮ੍ਰਿਤਕਾ ਦੀ ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਇੱਕ ਨਾਲੇ ਦੇ ਕੰਢੇ ’ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸਮੇਟਣੀ ਪਈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਠਾਨਕੋਟ ਦਾ ਪਿੰਡ ਰਾਜਪੁਰਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਰੇਸ਼ਮਾ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ’ਚ ਹੀ ਰੁੜ੍ਹ ਗਈ। ਰੇਸ਼ਮਾ ਦਾ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਭਤੀਜਾ ਪਾਣੀ ’ਚ ਫਿਸਲ ਗਿਆ। ਰੇਸ਼ਮਾ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਕੇਸ਼ਵ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸੀ। ਨਾ ਕੇਸ਼ਵ ਬਚਿਆ, ਨਾ ਰੇਸ਼ਮਾ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵੀ ਰਾਵੀ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਪਿੰਡੋਂ ਦੂਰ ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਢੀ ’ਚ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਸਿਵਾ ਬਲਿਆ।ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਬਲਾਕ ਰਮਦਾਸ ਤੇ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦਾ ਪਿੰਡ ਪੈੜੇਵਾਲ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ’ਚ ਗੋਡੇ-ਗੋਡੇ ਪਾਣੀ ਹੈ। ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਛੇ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਬਾਕੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਨਹੀਂ। 

       ਪਾਣੀ ’ਚ ਪੈਰ ਕਾਹਦਾ ਰੱਖਿਆ, ਹੋਣੀ ਨੇ ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਧੂਹ ਲਿਆ। ਪਲਾਂ ’ਚ ਗੁਰਜੋਤ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਿੰਡ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਜੁੜ ਸਕੀ। ਪਿੰਡ ਪੈੜੇਵਾਲ ਦੇ ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਕੋਈ ਸੁੱਕੀ ਥਾਂ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਗੁਰਜੋਤ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸਸਕਾਰ ਲਈ 25 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਲਿਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਏਨੀ ਤੀਬਰ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖੀ। ਮੰਡ ਖੇਤਰ ਦੇ 16 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਵੀ ਕਦੇ ਟਲੀ ਨਹੀਂ। ਰਾਵੀ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੀ ਟੁੱਟਿਆ, ਪਠਾਨਕੋਟ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੋਹਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਹੀ ਉੱਜੜ ਗਿਆ। ਬਾਗ਼ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬਿਰਧ ਮਾਂ, ਰਾਵੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ’ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਗਏ। ਗੁੱਜਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਤੀਲ੍ਹਾ-ਤੀਲ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।

        ਦਾਦੀ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੋਤਿਆ ਸਮੇਤ ਪਾਣੀ ’ਚ ਐਸੀ ਲੀਨ ਹੋਈ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਧਰੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ। ਬਾਗ਼ ਹੁਸੈਨ ਜਦ ਇਕੱਲਾ ਘਰ ਪਰਤਿਆ, ਮ੍ਰਿਤਕ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਸੁੱਕੀ ਥਾਂ ਨਾ ਲੱਭੀ ਤਾਂ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ’ਚ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾ ਆਇਆ। ਅਜਨਾਲਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਾਛੀਵਾਹਲਾ ਦਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਾਣੀ ’ਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਬਾਗ਼ ’ਚੋਂ ਤੈਰਦੀ ਹੋਈ ਲਾਸ਼ ਮਿਲੀ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਿਵਿਆਂ ’ਚ ਪਾਣੀ ਹੀ ਪਾਣੀ ਸੀ। ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਲਵਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਚਾਰ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਰਮਦਾਸ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ’ਚ ਸਮੇਟ ਕੇ ਆਇਆ।

                    ਕੈਪਟਨ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ
      ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 43 ਮੌਤਾਂ
                              ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਔਸਤਨ 43 ਮੌਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਔਸਤਨ 85 ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਇਹ ਚੁਣੌਤੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਮੰਜੇ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਹਿੰਗੇ ਇਲਾਜ ਕਰਕੇ ਗਰੀਬ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਸਿਵਾਏ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤੱਥ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫਿਕਰਮੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਬਠਿੰਡਾ,ਮਾਨਸਾ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ•ੇ 'ਚ ਇਸ ਅਲਾਮਤ ਨੇ ਸੱਥਰ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੁਣ ਸਕੂਲਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 1 ਜਨਵਰੀ 2014 ਤੋਂ 31 ਦਸੰਬਰ 2016 ਤੱਕ 47,378 ਮੌਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਵਰੇ• ਇਹ ਦਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਲ 2014 ਵਿਚ 15,171, ਸਾਲ 2015 ਵਿਚ 15,784 ਅਤੇ ਸਾਲ 2016 ਵਿਚ 16423 ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੈਂਸਰ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਨੇ 93,690 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਕੜ ਵਿਚ ਲਿਆ ਹੈ।
                              ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਸਟੇਟ ਕੈਂਸਰ ਇੰਸਟੀਚੂਟ ਖੋਲਿ•ਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਫਾਜਿਲਕਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਕੇਅਰ ਸੈਂਟਰ ਖੋਲ•ੇ ਹਨ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ 3814 ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ•ਾਂ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ ਛਾਤੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ 9453 ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮਾਰ ਪਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਰ ਵਰੇ• ਔਸਤਨ 31 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਫਸਲਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਕਹਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਸਰਵਾਈਕਲ ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਵੀ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ 6425 ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ 4191 ਲੋਕ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਜਾ ਪਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਂਸਰ ਰਾਹਤ ਫੰਡ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਅਡਵਾਂਸਡ ਕੈਂਸਰ ਡਾਇਗੋਨੈਸਟਿਕ ਟਰੀਟਮੈਂਟ ਅਤੇ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚੂਟ ਖੋਲਿ•ਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਵਿਭਾਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।
                            ਕੈਂਸਰ ਮਾਹਿਰ ਡਾ.ਮਨਜੀਤ ਜੌੜਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਵਾਰੇ ਚੇਤਨਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਲਵਾ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਕੇਸ ਉਦੋਂ ਡਿਟੈਕਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਰੀਜ਼ ਤੀਸਰੇ ਜਾਂ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਲੱਖ ਆਬਾਦੀ ਪਿਛੇ ਕੈਂਸਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕੌਮੀ ਔਸਤ 80 ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਹ ਔਸਤ 90 ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿਚ ਇਹ ਔਸਤ 135 ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋ੍ਰਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਵੀ ਕੈਂਸਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਲਈ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹ ਮਦਦ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਗਰਿਕ ਚੇਤਨਾ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਡਵੋਕੇਟ ਮਨੋਹਰ ਬਾਂਸਲ ਨੇ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਜੜ ਲੱਭੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਣ। ਉਨ•ਾਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਤ ਖੋਜ ਕਰਾਉਣ ਵਾਰੇ ਆਖਿਆ ਹੈ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਕਹਿਰ ਵੱਧਣ ਕਰਕੇ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹਸਪਤਾਲ ਵੀ ਵਧਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਨਵੀਂ ਉਮੀਦ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਹਨ। 

                               ਸੁਧਾਰ ਘਰ
      ਜੇਲਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਮੌਤ
                             ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਔਸਤਨ ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚਲੇ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਭੀੜ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਛੋਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਹੁਣ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਚੋਂ ਦੂਸਰੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਜੇਲ•ਾਂ ਤੇ ਵੱਡਾ ਬਜਟ ਖਰਚ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੈਦੀ ਆਖ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਦੀ ਘੁਟਣ ਹੀ ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੌਤਾਂ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦੂਸਰੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਸੂਬੇ ਵੀ ਕਾਫੀ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਮੌਤ ਦਰ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਆਖਰੀ ਫਾਂਸੀ ਢਾਈ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਕੁਦਰਤੀ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਜਰੂਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਾਜਾ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 1 ਅਪਰੈਲ 2012 ਤੋਂ 30 ਜੂਨ 2015 ਤੱਕ (ਸਵਾ ਤਿੰਨ ਸਾਲ) ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ 549 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਔਸਤਨ 14 ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
                  ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਰ ਤਰ•ਾਂ ਦੀਆਂ 26 ਜੇਲ•ਾਂ ਹਨ। ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਮੌਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਲ 2012-13 ਵਿਚ 117, ਸਾਲ 2013-14 ਵਿਚ 171 ਅਤੇ ਸਾਲ 2014-15 ਵਿਚ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ 214 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਚਾਲੂ ਮਾਲੀ ਵਰੇ• ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 47 ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਇਨ•ਾਂ ਸਵਾ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿਚ 1140 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਆਂਢੇ ਸੂਬੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ 167 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਡਾ.ਤਰਲੋਕ ਬੰਧੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੈਰਮਨੁੱਖੀ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਸੁਖਾਵੇਂ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦਰ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਓ ਅਤੇ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਸਮਰੱਥਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੈਰਕਾਂ ਵਿਚਲੀ ਭੀੜ ਵੀ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਦੋ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕ ਬੰਦੀ ਨੇ ਫਾਹਾ ਲੈ ਕੇ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।
                 ਜਦੋਂ ਵੀ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਬਕਾਇਦਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟੀ ਜਾਂਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ• ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵਲੋਂ ਹਰ ਮੌਤ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਜਿਸਟਰੇਟੀ ਜਾਂਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਕੌਮੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2012 -੧3 ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਚੋਂ 29 ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸਾਲ 2013-14 ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ 58 ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਿਸੇ ਤਣ ਪੱਤਣ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਸੂਤਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੈਮੀਕਲ ਐਗਜਾਮੀਨਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਦੇਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੜਤਾਲ ਲਮਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਕਰੀਬ 30 ਮੌਤਾਂ ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਜੇਲ• ਗਾਰਦ ਵੈਲਫੇਅਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਬੰਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਸੀਰੀਅਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਲ•ੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਹਸਪਤਾਲ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਲ• ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਾਰਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
                   ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਦੇਰੀ ਵੀ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੇਰੀ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਰਿ•ਆਂ ਦੀ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਦੋ ਬੰਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਲ 2011 ਤੋਂ 2013 ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਰਿ•ਆਂ ਦੌਰਾਨ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਬੰਦੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਚਾਰ ਬੰਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ• ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਰੇ• ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਲ• ਸਟਾਫ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਬੰਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਜਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਮਾਲਵਾ ਖਿੱਤੇ ਦੀਆਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵਾਲੇ ਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਾਸਤੇ ਖੁੱਲ•ਾ ਬਜਟ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਦਫਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਬੰਦੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੇ ਪੰਜ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਸਰਕਾਰ ਖਰਚ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਤਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸਟਾਫ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਖਾਣੇ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਵੀ ਅਕਸਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
                                   ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ : ਜੇਲ• ਮੰਤਰੀ।
ਜੇਲ• ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਸ੍ਰੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਠੰਡਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤਰਫੋਂ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਬੰਦੀਆਂ ਸੁਖਾਵਾ ਮਾਹੌਲ ਦੇਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ,ਯੋਗਾ,ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਆਦਿ ਦੇ ਸਾਧਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਕੰਟੀਨਾਂ ਵੀ ਖੋਲ•ੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਜਿਆਦਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਦੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮੌਤ ਦਰ ਜਿਆਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।