ਪੇਂਡੂ ਸਿਹਤ                  
                 ਹੁਣ ਤਾਂ ਰੱਬ ਹੀ ਰਾਖਾ ਹੈ...
                              ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ  :  ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 3500 ਪਿੰਡ ਏਦਾ ਦੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ 6276 ਪਿੰਡ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 2813 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ 2813 ਪਿੰਡਾਂ ਚੋਂ ਵੀ 1627 ਪਿੰਡ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਕੋਈ ਅਸਾਮੀ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 674 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੰਜਾਹ ਫੀਸਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਵਿਧਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਏਨੇ ਵਰਿ•ਆਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਸੁਵਿਧਾ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਕੋਈ ਸਿਹਤ ਵਰਕਰ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕਦੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕੋਈ ਫੰਡ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਦੇ 13 ਜ਼ਿਲਿ•ਆਂ ਵਿੱਚ 6400 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 6276 ਹੈ। ਇਨ•ਾਂ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲਿ•ਆਂ ਵਿੱਚ 5547 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਔਸਤਨ ਇੱਕ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
              ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਨ•ਾਂ ਜ਼ਿਲਿ•ਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1.56 ਕਰੋੜ ਹੈ ਜਿਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਤੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਤਰਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਠੇਕੇ ਬਿਨ•ਾਂ ਮੰਗ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੋਲ•ੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ•ਾ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ 284 ਪਿੰਡਾਂ ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 186 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਜ਼ਿਲੇ• ਵਿੱਚ ਸਰਾਬ ਦੇ ਠੇਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 522 ਹੈ। ਔਸਤਨ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦੋ ਠੇਕੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ•ੇ ਦੇ 98 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਠੇਕਾ ਜ਼ਰੂਰ ਖੋਲਿ•ਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਾਜ਼ਕ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਦੇ 1001 ਪਿੰਡ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 352 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਜਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਬਾਕੀ 649 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ•ਾ ਮਾਨਸਾ ਦੇ 88 ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਿਹਤ ਸੁਵਿਧਾ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਜ਼ਿਲੇ• ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਠੇਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 293 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਚੋਂ 1627 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਬ ਸੈਂਟਰ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 674 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਹਨ।
               ਮਾਲਵਾ ਦੇ ਤਿੰੰਨ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਚਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੋ ਸਬ ਸੈਂਟਰ ਹਨ,ਉਥੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਹਤ ਵਰਕਰ ਦੀ ਹੀ ਡਿਊਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਪ੍ਰੀਸਦਾਂ ਅਧੀਨ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ,ਉਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ, ਫਰਮਾਸਿਸਟ  ਅਤੇ ਦਰਜਾ ਚਾਰ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤਾਂ ਏਦਾ ਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ•ਾਂ ਕੋਲ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਤਾਂ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਸਟਾਫ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਬਦਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 25 ਬੈਡ ਦੇ ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਬੈਡ ਹਨ। ਦੋ ਡਾਕਟਰਾਂ,ਰੇਡੀਓਗਰਾਫਰ,ਲੈਬ ਤਕਨੀਕੀਸਨ,ਦੋ ਨਰਸਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹਨ। ਛੱਤਾਂ ਦੇ ਖਲੇਪੜ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੌਮੀ ਦਿਹਾਤੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਮਾਲਵਾ ਖ਼ਿੱਤੇ ਦੇ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ•ਾਂ 13 ਜ਼ਿਲਿ•ਆਂ ਵਿੱਚ 2184 ਆਰ.ਐਮ.ਪੀ ਡਾਕਟਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦੋਂ 4269 ਅਣਰਜਿਸਟਿਡ ਪ੍ਰੈਕਟਸੀਨਰਜ਼ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 4125 ਦਾਈਆਂ ਇਨ•ਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
                  ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 1073 ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਪ੍ਰੈਕਟਸੀਨਰਜ਼ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ• ਵਿੱਚ ਇਨ•ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 759 ਹੈ। ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਵਿੱਚ 202 ਆਰ.ਐਮ.ਪੀ ਅਤੇ 514 ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਪ੍ਰੈਕਟਸੀਨਰਜ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ•ੇ ਵਿੱਚ ਦਾਈਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 412 ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਡਾਕਟਰ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੋ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ ਪਿੰਡ ਹਨ,ਉਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀਆਂ ਦਾ ਰੱਬ ਰਾਖਾ ਹੈ।
                                                        ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤ ਤੇ ਇੱਕ ਝਾਤ
ਜ਼ਿਲ•ਾ              ਕੁੱਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ                 ਸਿਹਤ ਸੁਵਿਧਾ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
ਬਠਿੰਡਾ                                   284                                                  98
ਮੁਕਤਸਰ                                234                                                  55
ਬਰਨਾਲਾ                                125                                                  18
ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ                             1001                                                 649
ਲੁਧਿਆਣਾ                               915                                                 520
ਮੋਗਾ                                      329                                                 130
ਪਟਿਆਲਾ                               914                                                 656
ਰੋਪੜ                                     613                                                 486
ਸੰਗਰੂਰ                                  571                                                 285
ਮੋਹਾਲੀ                                  433                                                  224
ਮਾਨਸਾ                                  240                                                   88
ਫਤਹਿਗੜ ਸਾਹਿਬ                  446                                                  332