ਬਜਟ ਖਰਚ 
                                               ਦਿੱਲੀ ਅੱਗੇ, ਪੰਜਾਬ ਪਿੱਛੇ
                                                           ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ    

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਲੰਘੇ ਛੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਬਜਟ ਦਾ ਔਸਤਨ 13.3 ਫੀਸਦ ਮਾਲੀ ਖਰਚ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਔਸਤਨ 26.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਠਿੱਬੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਪੀਆਰਐੱਸ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਰਿਸਰਚ ਨੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਬਜਟ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜੋ ‘ਸਟੇਟ ਵਿੱਤ ਰਿਪੋਰਟ:2020-21’ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ’ਚ ਇਹ ਤੱਥ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ‘ਆਪ’ ਦੀ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ’ਚ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੀਆਰਐੱਸ ਨੇ 2015-16 ਤੋਂ 2020-21 ਦੇ ਛੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਬਜਟ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਔਸਤ ਕੱਢੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਔਸਤਨ 84 ਫੀਸਦੀ ਕਰਜ਼ੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਜ ਉਤਾਰਨ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।

                ਦੂਜਾ ਨੰਬਰ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਮਦਨੀ ਦਾ ਕਰੀਬ 46 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕਰਜ਼ੇ ਤੇ ਵਿਆਜ ਉਤਾਰਨ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਨੇ 43 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 40 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਇਸੇ ਕੰਮ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤਨ 15.9 ਫੀਸਦੀ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਐਲੋਕੇਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 13.3 ਫੀਸਦੀ, ਦਿੱਲੀ ਨੇ 26.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 15.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 12.8 ਫੀਸਦੀ ਸਿਹਤ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 4.2 ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 4.5 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਖਰਚ ਦੀ ਔਸਤ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ 2.9 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 6.0 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚੋਂ ਮੋਹਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 9.2 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਦਾ ਮਾਲੀ ਖਰਚਾ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 7.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ’ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤਨ 5.7 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 0.9 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਨੇ 6.4 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ। 

              ਐੱਸਸੀ/ਐੱਸਟੀ/ਓਬੀਸੀ ਦੀ ਭਲਾਈ ’ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਪਿੱਛੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਔਸਤਨ 0.7 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ 0.9 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ 11.3 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਔਸਤਨ 3.2 ਫੀਸਦੀ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ 1.3 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 3.4 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ। ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਖਰਚੇ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ 1.5 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 2.9 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਊਰਜਾ ’ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ 12.9 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ 5.5 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਚਰਚਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਬਜਟ ਚੋਂ 1.1 ਫੀਸਦੀ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ’ਤੇ ਔਸਤਨ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦਕਿ ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 14.5 ਫੀਸਦ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 4.2 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

        ਬਜਟ ਚੋਂ ਵਿੱਤੀ ਖਰਚਾ (2015-2021 ਦਾ ਔਸਤਨ)

ਸੈਕਟਰ ਪੰਜਾਬ ਦਿੱਲੀ

ਸਿੱਖਿਆ 13.3                 26.1 ਫੀਸਦੀ

ਸਿਹਤ 4.2 12.8 ਫੀਸਦੀ 

ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ         2.9                  6.0 ਫੀਸਦੀ

ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ 0.9 5.7 ਫੀਸਦੀ

ਦਲਿਤ ਭਲਾਈ 0.9 0.7 ਫੀਸਦੀ