ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ਾ
                                   ਪੰਜਾਬ ’ਚੋਂ ਉੱਡੇ ਭਰ-ਭਰ ਜਹਾਜ਼..! 
                                                  ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ   

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ‘ਸਟੂਡੈਂਟ ਵੀਜ਼ਾ’ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਵੱਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਲੰਘੇ ਪੰਜ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ’ਚ 2.62 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ‘ਘਰ-ਘਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਵੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਸਟੂਡੈਂਟ ਵੀਜ਼ਾ ਲੈਣ ’ਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨੰਬਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਰ੍ਹਾ 2019 ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ੇ ਲੈਣ ’ਚ ਮੁਲਕ ਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨੰਬਰ ਲਿਆ। ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਅੜਿੱਕਾ ਨਾ ਬਣਦੀ ਤਾਂ ਰਫਤਾਰ ਨੂੰ ਠੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈਣੀ ਸੀ।ਬਿਊਰੋ ਆਫ ਇੰਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਤਾਜਾ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ੇ ’ਤੇ ਜਨਵਰੀ 2016 ਤੋਂ ਫਰਵਰੀ 2021 ਤੱਕ 2.62 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਔਸਤਨ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਔਸਤਨ 140 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਰ੍ਹਾ 2019 ਵਿਚ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਔਸਤਨ 201 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਚਾਲੇ ਪਾਏ ਸਨ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਅੰਕੜੇ ਦਾ ਭੇਤ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਹੁਣ ਇਸ ਨਸ਼ਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਉਂਗਲ ਉਠਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। 

             ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕਰੀਬ 55 ਲੱਖ ਘਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਿਹਾਜ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਔਸਤਨ ਹਰ 20ਵੇਂ ਦਾ ਜਵਾਨ ਜੀਅ ‘ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ਾ’ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਔਸਤਨ 15 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਖਰਚਾ ਮੰਨੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਲੰਘੇ ਪੰਜ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ’ਚ 3930 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਸਾਲ 2016 ਮਗਰੋਂ ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ੇ ਨੇ ਰਫਤਾਰ ਫੜੀ ਸੀ। ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਆਈਲੈੱਟਸ ਸੈਂਟਰਾਂ ਅਤੇ ਇੰਮੀਗੇ੍ਰਸ਼ਨ ਦਫਤਰਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਹੈ। ਤੱਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਚੋਂ ਉਕਤ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ 21.96 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜਨ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਚੋਂ 2.62 ਲੱਖ ਇਕੱਲੇ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਦੀ ਔਸਤਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ ‘ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ਾ’ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਹੈ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਸਾਲ 2016 ਵਿਚ 36,743 ਵਿਦਿਆਰਥੀ, 2017 ਵਿਚ 52,160 ਵਿਦਿਆਰਥੀ, 2018 ਵਿਚ 60,331 ਵਿਦਿਆਰਥੀ,2019 ਵਿਚ 73574 ਅਤੇ ਸਾਲ 2020 ਵਿਚ 33,413 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਵਰ੍ਹਾ 2021 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ 5791 ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ੇ ਤੇ ਗਏ ਹਨ। 

     ਮਾਨਵ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੋ. ਸੁਰਜੀਤ ਲੀਅ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ’ਚ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਪਕੇਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਨਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਜੋ ਇੱਕ ਸੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2016 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਔਸਤਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 100 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਹਾਜ਼ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਨੰਬਰ ਚੌਥਾ ਸੀ। ਵਰ੍ਹਾ 2017 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਔਸਤਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 142 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਗਏ ਅਤੇ ਮੁਲ਼ਕ ਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਵਰ੍ਹਾ 2018 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ । ਅੱਗੇ ਪੁਲਾਂਘ ਪੁੱਟਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬ ਸਾਲ 2019 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਰੇ੍ਹ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਚੋਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਔਸਤਨ 201 ਰਹੀ। ਦੂਸਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵੱਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੰਘੇ ਪੰਜ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਵਿਚ 2.70 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਗਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਨੰਬਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਦੇ 2.54 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਟੱਡੀ ਵੀਜੇ ’ਤੇ ਗਏ ਹਨ। 

             ਗੁਆਂਢੀ ਸੂਬਾ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪੰਜ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ’ਚ ਸਿਰਫ 42,113 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਟੱਡੀ ਵੀਜੇ ਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਯੂ.ਪੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਸੂਬੇ ਦੇ 81,530 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਗਏ ਹਨ। ‘ਆਪ’ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਵਾਲੇ ਦਿੱਲੀ ਇਲਾਕੇ ਚੋਂ 1.54 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਪੜਨ ਗਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਯੂਟੀ ਚੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ’ਚ 1.14 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬੱਚੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਭੇਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵੇਚਣ ਲਈ ਵੀ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

                          ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ੇ ਦੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਕਾਰਨ ਹਨ : ਸੰਧੂ

ਪੰਜਾਬੀ ’ਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਡਾ. ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ -ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਹਰ ਨਵੇਂ ਮੁਹਾਣ ਵੱਲ ਮੋਹਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਰਿ੍ਹਆਂ ਦੀ ਧਾੜਵੀ ਕਲਚਰ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜੜਨ ਤੇ ਵਸਣ ’ਚ ਬਹੁਤੀ ਦਿੱਕਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਸੰਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਪਿਛੇ ਇਹ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹਨ।

                 ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ : ਜੋਧਕਾ

ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ’ਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋ. ਸੁਰਿੰਦਰ  ਜੋਧਕਾ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਨਅਤੀਕਰਨ ਦੀ ਖੜੋਤ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਘਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਰਗ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ’ਚ ਸਟੇਟਸ ਕੋਈ ਮੈਟਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਰਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਡਰਾਈਵਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਕੋਈ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ।

      ਸਟੱਡੀ ਵੀਜ਼ਾ : ਸੂਬਿਆਂ/ਯੂਟੀਜ਼ ਦਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਰੁਝਾਨ

ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਦੇਸ਼ ਗਏ ਵਿਦਿਆਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ

ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 2,70,761

ਪੰਜਾਬ 2,62,000

ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ 2,54,782

ਗੁਜਰਾਤ 1,71,146

ਦਿੱਲੀ 1,54,327

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 1,14,900

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 81,530

ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ 58,148

ਹਰਿਆਣਾ 42,113