ਮਾਫ਼ ਕਰੀ ਧੀਏ ! 
    ਤੇਰੇ ਅਰਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੰਭ ਨਹੀਂ ਲਾ ਸਕਿਆ
                               ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ : ਬਠਿੰਡਾ-ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਹੁਣ ਵਾਜੇ ਨਹੀਂ ਵੱਜਦੇ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਦੇ ਚਾਅ ਮਲਾਰ ਤਾਂ ਪੇਂਡੂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਕਤ ਦੀ ਚੋਭ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਚਿੱਟੇ ਮੱਛਰ ਨੇ ਤਾਂ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਅਰਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਸਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਣਵਾਹੇ ਖੇਤਾਂ ਵਾਂਗ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਅਰਥਚਾਰਾ ਪੂਰੀ ਤਰ•ਾਂ ਨਿਸਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਖੀਸੇ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਵਰਿ•ਆਂ ਮਗਰੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜੀ ਸੰਕਟ ਨੇ ਵੀ ਹਲੂਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੇਵੱਸ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਵਾਨ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਾਹੇ ਪਿਛੇ ਪਾਉਣੇ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। ਵਿਆਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁਣ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਪਰੋਂ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੁਖਸਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਕਿਸਾਨ ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ ਹੁਣ ਜੱਗਾ ਜੱਟ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਟਾਣਾ ਕਲਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਿਸਾਨ ਜਵਾਨ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਪਿਆ, ਵਿਆਹ ਕਾਹਦੇ ਨਾਲ ਕਰਦਾ। ਉਸ ਦੀ 15 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚਲੀ ਫਸਲ ਖ਼ਰਾਬੇ ਨੇ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਕਾਊ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਗਲੇ ਵਰੇ• ਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਲਿਮਟਾਂ ਬਣਵਾ ਕੇ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜੇ• ਹਨ।
                   ਇਸ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਵਰੇ• ਦੌਰਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਤਾਂ ਪੰਜ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਮਠਿਆਈ ਲਿਆ ਕੇ ਧੀਅ ਬੂਹੇ ਤੋਂ ਉਠਾਈ ਹੈ। ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਦੇ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਬੈਂਕ ਚੋਂ ਖੇਤੀ ਲਿਮਟ ਨਾ ਬਣਨ ਕਰਕੇ ਧੀਅ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪਿਛੇ ਪਾਉਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਨਿੱਤ ਦਾ ਨਰਕ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਵਿਚ ਕਦੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੋ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਿੰਨ ਮੌਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੋ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਸੀਰੀ ਰਲਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।ਇਵੇਂ ਪਿੰਡ ਮੀਰਪੁਰ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਐਤਕੀਂ ਅੱਠ ਹੋਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਤਾਂ 15 ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਪਿੰਡ ਹੁਣ ਵੈਣਾਂ ਦੀ ਵਲਗਣ ਵਿਚ ਹਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਚਾਰ ਮੌਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮੌਤਾਂ ਕਾਲੇ ਪੀਲੀਏ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਮੀਰਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਯੁਵਕ ਭਲਾਈ ਕਲੱਬ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਸਕੂਲੋਂ ਬੱਚੇ ਹਟਾਉਣੇ ਪਏ ਹਨ।
                   ਉਨ•ਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ•ਾਂ ਨੇ ਕਲੱਬ ਤਰਫ਼ੋਂ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਤੇ ਕਾਪੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ (ਉਗਰਾਹਾਂ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਭੈਣੀ ਬਾਘਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਖ਼ਰਾਬੇ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਸਾਹੇ ਵੀ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਰਨੇ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਸ਼ਗਨ ਸਕੀਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮੂਸਾ ਵਿਚ 15 ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 30 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਵੇਚ ਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਘਾ ਵਿਚ ਤਾਂ ਐਤਕੀਂ ਕੋਈ ਵਿਆਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੋ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਰਾਮਾਂ ਮੰਡੀ ਦੇ ਇੱਕ ਕਲੱਬ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੱਪੜੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਡਿਪੂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਉਣੋਂ ਹਟ ਗਏ ਹਨ। ਸੰਗਤ,ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ,ਬੋਹਾ, ਬੁਢਲਾਡਾ, ਝੁਨੀਰ ਤੇ ਸਰਦੂਲਗੜ• ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਮਾਰ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਪਈ ਹੈ ਜਿਥੇ ਪੂਰੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨਰਮੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਉਪਰ ਹੈ।
                  ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਮੇ ਦਾ ਖ਼ਰਾਬਾ ਤੇ ਹੁਣ ਕਣਕ ਦਾ ਝਾੜ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦੀ ਤੌਬਾ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਰਦੂਲਗੜ• ਦੇ ਉਪਲ ਟੈਂਟ ਹਾਊਸ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸ੍ਰੀ ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਪਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੂਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਸਾਹੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੋਏ ਹਨ। ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਦਰਜਨ ਪੇਂਡੂ ਮੈਰਿਜ ਪੈਲੇਸ ਹਨ ਜੋ ਐਤਕੀਂ ਸੁੰਨੇ ਪਏ ਹਨ। ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਦੇ ਹਲਵਾਈ ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ 15 ਤੋਂ 20 ਵਿਆਹ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਐਤਕੀਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬੁਕਿੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਸਰਦੂਲਗੜ ਦੇ ਹਲਵਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ 40 ਫੀਸਦੀ ਕੰਮ ਕਾਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਚੁੰਨੀ ਚੜ•ਾ ਕੇ ਹੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਦੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਉਸਾਰੀ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭੱਠਾ ਮਾਲਕਾਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਠਿੰਡਾ ਤੇ ਮਾਨਸਾ ਵਿਚ ਐਤਕੀਂ 70 ਦੇ ਕਰੀਬ ਭੱਠੇ ਚੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।
                 ਪਿੰਡ ਮਹਿਰਾਜ ਦੇ ਭੱਠਾ ਮਾਲਕ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ 70 ਫੀਸਦੀ ਵਿਕਰੀ ਘਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਅ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਵਿਕਰੀ ਖਿਸਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭੱਠਾ ਮਾਲਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪਰਮਜੀਤ ਸੰਧੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇੱਟ ਦੀ ਮੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ 50 ਫੀਸਦੀ ਵਿਕਰੀ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਜੋ ਕਿਸਾਨ ਆ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਡੇਢ ਨੰਬਰ ਵਾਲੀ ਇੱਟ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ•ਾਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ•ਾਂ ਕਰਜ਼ੇ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਚਿੱਟੇ ਮੱਛਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਮਗਰੋਂ ਤਾਂ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਵੀ ਘਟੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੋ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਸ੍ਰੀ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਏਦਾ ਦੇ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈਣੇ।