ਵਿਚਲੀ ਗੱਲ
                                                     ਦਿਲ ਮਾਂਗੇ ਮੋਰ..!
                                                         ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ    

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ :  ਬਈ! ਨਾ ਤਾਂ ਜਰਨੈਲ ਐ, ਨਾ ਹੀ ਕਪਤਾਨ, ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ, ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਦਾਸ, ਏਹ ਤਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ। ਦਰਬਾਰ ’ਚ ਮੁੜ ਹਾਜ਼ਰ ਨੇ, ਜਲੌਅ ਤੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ, ਨਵੇਂ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ, ‘ਪੰਜਾਬ ਮੰਗਦਾ ਜੁਆਬ’। ‘ਅੰਦਰ ਹੋਵੇ ਸੱਚ, ਕੋਠੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਨੱਚ’, ਅਮਰਿੰਦਰ ਮਹਿਲਾਂ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹ, ਇੰਜ ਗੜ੍ਹਕੇੇ, ਔਹ ਦੇਖੋ, ‘ਨਵਾਂ ਨਰੋਆ ਪੰਜਾਬ’। ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ ਏਨਾ ਹੱਸੇ, ਵੱਖੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਗਈਆਂ। ਹਸਾਉਂਦਾ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਐ।ਪੰਜਾਬ ਤਾਂ ‘ਗੁੜ ਦਾ ਕੜਾਹਾ’ ਐ। ਨੇਤਾ ਕੁੰਡੇ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇ, ਕੜਾਹੇ ’ਚ ਹੀ ਖੁੱਭ ਗਏ। ‘ਪਿਸ਼ੌਰੀ ਯਾਰ ਕਿਸਦੇ, ਭੱਤ ਖਾ ਖਿਸਕੇ’। ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੇ ਡੋਲੂ ਵਾਂਗੂ, ਕੜਾਹਾ ਮਾਂਜ ’ਤਾ। ਬੰਦਾ ’ਤੇ ਘੋੜਾ ਕਦੇ ਬੁੱਢੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਅਮਰਿੰਦਰ 79 ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਢੁੱਕੇ ਨੇ। ਉਂਜ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ’ਚ ਰੱਜੀ ਰੂਹ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਐ, ਹੁਣ ਫੇਰ ਕੜਾਹੇ ਦੁਆਲੇ ਆਣ ਖੜ੍ਹੇ ਨੇ... ਦਿਲ ਮਾਂਗੇ ਮੋਰ..! ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਗਰਜ ਦੇਖੋ, ‘ਅਗਲੀ ਚੋਣ ਲੜਾਂਗਾ, ਜਿੱਤਾਂਗਾ ਵੀ।’

              ਕੋਈ ਸ਼ੌਕ ਨਹੀਂ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦਾ। ਅੰਨ੍ਹੀ ਸੁਰੰਗ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਫਸਿਆ ਹੋਵੇ। ਹਾਲੀ ਦਿੱਲੀ ’ਚ, ਪਾਲੀ ਖੇਤਾਂ ’ਚ ਬੈਠੇ ਹੋਣ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਲੰਮੀਆਂ ਤਾਣ ਸੌਵੇਂ, ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੈ। ਅੱਗਿਓਂ ਕੈਪਟਨ ਤੋਂ ਸੁਣੋ, ‘ਬਾਦਲ ਤਾਂ ਬੁੱਢਾ ਹੋਇਐ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਐ, ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਲਦਲ ’ਚੋਂ ਕੱਢਾਂ।’ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਬੋਲੇ, ‘ਗੋਲੀ ਕੀਹਦੀ ਤੇ ਗਹਿਣੇ ਕੀਹਦੇ। ਬੋਲ ਗਜ਼ਲਕਾਰ ਹਰਦਿਆਲ ਸਾਗਰ ਦੇ ਐ, ‘ਜੇ ਬਲਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਥੱਲੇ ਹਨੇਰਾ ਹੈ/ਭਰੋਸਾ ਫਿਰ ਕਰਾਂ ਕਿੱਦਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਉਪਰ।’ ਜਥੇਦਾਰ ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ ਦੇ ਬੋਲ ਨੇ..‘ਪੂਰੇ ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕਰਾਂਗੇ।’ ਗੁਰਮੁਖੋ! ਤੁਸਾਂ ਦਸ ਸਾਲ ਦਿੱਤੇ। ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਸਫਾਈ ਦਿੱਤੀ ‘ਰਾਜ ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਹੀ ਕਰਨੈ, ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਥੋੜ੍ਹਾ ਦਮ ਲੈ ਲਈਏ।’ ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਡੋਡੀ ਮੁੜ ਖਿੜ੍ਹੀ ਐ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਜਲਦ ਝੋਲੀ ਅੱਡਣਗੇ...‘ਬੱਸ ਪੰਜ ਸਾਲ ਹੋਰ ਦਿਓ...’। ਪੰਜਾਬੀ ਦਿਲ ਸਮੁੰਦਰ ਨੇ, ਨਾਲੇ ਸਿੱਧੜ ਵੀ, ਬਾਂਸ ਆਲੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਾਂਗੂ, ਕਦੇ ਕੜਾਹਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਚੁਕਾਇਆ, ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ। ‘ਠਾਕੁਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਭੀ, ਉੱਜੜੇ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਰਾਂ।’

            ‘ਆਪ’ ਵਾਲੇ ਬੂਹੇ ਆਣ ਖੜ੍ਹੇ ਨੇ, ਸ਼ਾਇਦ ਕੜਾਹਾ ਮੰਗਣ ਆਏ ਨੇ। ਕੜਾਹੇ ਦੇ ਵਾਰਸ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੁੱਖਾਂ ਨੇ ਭੰਨ੍ਹੇ ਨੇ, ਬੇਸ਼ੱਕ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਕਢਾ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ। ਆਈਲਿਨ ਵਾਫ ਦੀ ਗੱਲ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਐ, ‘ਜੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਹੋਰ ਸੁਸਤ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ ਵੱਸਣਾ ਸੀ।’ ਖਿਆਲੀ ਘੋੜਾ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਿਛੇ ਦੌੜਿਐ। ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਦੇ ਬੋਲ ਚੇਤੇ ’ਚ ਵੱਜੇ ਨੇ...‘ਲੰਬੀ ਵਾਲਿਓ! ਐਤਕੀਂ ਜਿੱਤਾ ਦਿਓ, ਦਸ ਸਾਲ ਉਮਰ ਵਧ ਜਾਊ।’ ਅਮਰਿੰਦਰ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਸੀ, ‘ਏਹ ਮੇਰੀ ਆਖ਼ਰੀ ਚੋਣ ਐ।’ਮਰਹੂਮ ਮੰਤਰੀ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਪਤੰਗ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਕੇਰਾਂ ਬਿਮਾਰ ਪੈ ਗਏ, ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਮਿਜਾਜ਼ ਪੁੱਛਣ ਆਏ। ਅੱਗਿਓਂ ਪਤੰਗ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜੇ, ‘ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ, ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰੋ ਗੋਲੀ, ਤੁਸੀਂ ਟਿਕਟ ਐਲਾਨੋ, ਘੋੜੇ ਵਰਗਾ ਹੋਜੂੰ।’ ਦੋ ਟੰਗੇ ਕੀ ਭਾਲਣ... ਆਹ ਚਾਰ ਟੰਗੀ ਕੁਰਸੀ। ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਕੜਾਹੇ ਦੀ ਸੁੱਖ ਮੰਗਦੈ, ਕਿਤੇ ਕਬਾੜ ’ਚ ਨਾ ਚਲਾ ਜਾਏ। ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਿੰਦਾ, ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਬੁੱਢਾ ਹੋਇਐ। ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਜੂੜ ਹੀ ਵੱਢਤਾ, ‘ਬੁੱਢਿਆਂ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਨਹੀਂ ਦਿਆਂਗੇ।’ ਐੱਲਕੇ ਅਡਵਾਨੀ, ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਪਛਤਾ ਰਹੇ ਨੇ।

             ਸਾਬਕਾ ਸਪੀਕਰ ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਮਹਾਜਨ ਤਪੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ ਸੀ...‘ਲੋਕ ਸੇਵਾ ’ਚ ਲੱਗਿਆ ਲੀਡਰ, ਨਾ ਘੜੀ ਦੇਖ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੈ, ਨਾ ਉਮਰ ਦੇਖ ਕੇ।’ ਬੀਬੀ ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਹੁਣ ਘਰ ਬਿਠਾ’ਤੀ, ਘੜੀ ਵੇਖਣ ਜੋਗੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਬੀਬੀ ਮਮਤਾ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ’ਚ ਪੈਰ ਗੱਡੇ ਨੇ। ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਝੋਲੀ ਅੱਡੀ ਐ, ‘ਬੱਸ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਿਓ, 70 ਸਾਲ ਦੇ ਦਾਗ ਧੋਵਾਂਗੇ।’ ਇਵੇਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ’ਚ ਆਖਦੇ ਸੀ, ‘ਲਾਲੂ ਵਾਂਗੂ ਪੰਦਰਾਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਓ।’ ਹੁਣ ਨਿਤੀਸ਼ ਲੰਘੀ ਚੋਣ ’ਚ ਬੋਲੇ,‘ਇਹ ਮੇਰੀ ਆਖਰੀ ਚੋਣ ਐ, ਅੰਤ ਭਲਾ ਸੋ ਭਲਾ।’‘ਆਂਡੇ ਤੇ ਵਾਅਦੇ ਸੌਖੇ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।’ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਉਰਫ ਬਸੰਤੀ ਨੇ ਵੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਿੱਤੀ ਐ..‘ਇਹ ਮੇਰੀ ਆਖ਼ਰੀ ਚੋਣ ਐ।’ ਮਝੈਲ ਸੰਨੀ ਦਿਓਲ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਡਹੇ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਬੀਕਾਨੇਰੀਏ ਧਰਮਿੰਦਰ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ, ਸਿਆਸੀ ਗੁੜ ਏਨਾ ਮਿੱਠੈ, ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ। ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਪੰਜ ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਕਦੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈਣਗੇ, ਰਾਮ ਜਾਣੇ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਤੀਜੀ ਪਾਰੀ ਖੇਡਣਗੇ? ਸਪੇਨੀ ਪ੍ਰਵਚਨ ਐ...‘ਲੋਭ ਨਾਲ ਹੀ ਥੈਲਾ ਫਟਦਾ ਹੈ।’

            ਆਓ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ’ਚ ਗੇੜਾ ਲਾਈਏ। ਔਹ ਦੇਖੋ... ਜਿਹੜੇ ਸਾਹਮਣੇ 210 ਐੱਮਪੀ ਬੈਠੇ ਨੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸਨ। ਓਧਰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਘੁਮਾਓ, ਔਹ 77 ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸਜੇ ਬੈਠੇ ਨੇ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ’ਚ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ 9 ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰੇ ਵੀ ਕਰੋ, ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਕਿਤੇ ਨੀਅਤਾਂ ਦਾ ਛਾਬਾ ਭਰਦਾ, ਅੱਜ ਘਰੇ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ। ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ ਉਮਰ ਭਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਬੈਠੇ। ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣੇ। ਮਿਆਦ ਮੁੱਕੀ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜੇ, ‘ਦੁਬਾਰਾ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੋ’। ਮੰਡੇਲਾ ਨੇ ਨਾਂਹ ਕਰਤੀ।ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਾਮਰਾਜ, ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਗਏ...‘ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਜੋ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਕਰਤਾ, ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ।’ ਕਾਮਰਾਜ ਨੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ’ਚ ਬੜੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਗੱਦੀ ਨਸ਼ੀਨ ਹੋਏ, ਕਿੰਨੇ ਚੇਤੇ ਯੋਗ ਕੰਮ ਕਰਗੇ। ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ। ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਬਣਾ ਗਏ, ਟਰੈਕਟਰ ਨੂੰ ‘ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਗੱਡਾ’ ਐਲਾਨਿਆ। ਪੈੜਾਂ ਛੱਡਣ ਲਈ ਲੰਮੇ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਛਾਪ ਛੱਡੀ।

             ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਤੇ ਫੂਕ ਫੂਕ ਕੇ ਪੈਰ ਰੱਖਦੇ, ਨੇਤਾ ਪੰਜਾਬ ਫੂਕ ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਾ ਦੇਖਦੇ। ਚਾਰ ਟੰਗੀ ’ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ, ਰੱਬ ਚੇਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਲੋਕ ਕੀਹਦੇ ਵਿਚਾਰੇ ਨੇ। ‘ਕਬਰਾਂ ਲੰਮ ਸਲੰਮੀਆਂ, ਉਪਰ ਕੱਖ ਪਏ/ਓਧਰੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਬਹੁੜਿਆ, ਏਧਰੋਂ ਲੱਖ ਗਏ।’ ਜਿਹੜੇ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵਾਦੀ ’ਚ, ਗਏ ਸੈਲਾਨੀ ਬਣ ਕੇ, ਉਹ ਮੈਦਾਨੀ ਧਰਤ ਹੀ ਭੁੱਲ ਬੈਠੇ। ਜਦੋਂ ਸੁਫਨਿਆਂ ’ਚ ‘ਲਾਕਰ’ ਦਿੱਖਣ, ਉਦੋਂ ਸੋਚਾਂ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਨੂੰ ਸੰਨ੍ਹ ਲੱਗਦੀ ਐ। ‘ਆਪ’ ਨੇਤਾ ਰਾਜ ਮਿਸਤਰੀ ਬਣੇ ਨੇ, ਅਖ਼ੇ ‘ਨਵਾਂ ਪੰਜਾਬ ਉਸਾਰਾਂਗੇ’। ਹਰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ ਚਾਦਰ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਕਾਹਲੈ। ਢੀਂਡਸਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਤਾਕ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਨੇ। ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਸੋਚਦਾ ਹੋਏਗਾ, ‘ਅਭੀ ਨਹੀਂ ਤੋ ਕਭੀ ਨਹੀਂ।’ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਦਰ ਪਾਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਦਰ ਵੇਖੀ ਨਹੀਂ, ਪੈਰ ਬਾਹਰ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਿਰ ਏਨਾ ਕਰਜ਼ ਚੜ੍ਹਿਐ, ਚਾਹੇ ਪੰਡ ਬੰਨ੍ਹ ਲਓ। ਦਸੌਂਧਾ ਸਿੰਘ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਬੜਾ ਦੌਲਤਮੰਦ ਐ, ਨਹੀਂ ਕੌਣ ਘਰੋਂ ਖਾ ਕੇ ਅਕਲ ਦਿੰਦੈ। ‘ਅਕਲਾਂ ਬਾਝੋਂ ਖੂਹ ਖਾਲੀ।’ ਕੜਾਹਾ ਬਚਾਉਣੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਕਲਮੰਦ ਲਿਆਓ।

             ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਖੂੰਡੇ ਨੂੰ ਅਕਲਦਾਨ ਆਖਦੇ ਨੇ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਦਾ ‘ਅਕਲਦਾਨ’ ਗੁਆਚ ਗਿਐ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੱਤ ਲੱਭੀ ਐ, ਤਾਹੀਂ ਗਰਜੇ ਨੇੇ, ‘ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਨਿਬੇੜ ਲਈਏ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਵੀ ਟੱਕਰਾਂਗੇ।’ ਨਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਆਲੇ ਤਾਂ ‘ਅਕਲਦਾਨ’ ਸਿੱਧਾ ਗਿੱਟਿਆਂ ’ਤੇ ਮਾਰਦੇ ਨੇ। ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਐ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ’ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਭਾਜਪਾਈ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਓ। ਫੇਰ ਵੀ ਅਕਲ ਪ੍ਰਗਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਦਾਮ ਖਾ ਕੇ ਦੇਖਣਾ। ਗੱਲ ਫੇਰ ਵੀ ਨਾ ਬਣੇ ਤਾਂ ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ ਸੁਣ ਲੈਣਾ, ਮਸਤੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅੰਤ ’ਚ ਕਵੀ ਗੁਰਤੇਜ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ ਦੇ ਇਹ ਬੋਲ,‘ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ’ਚ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਕੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਵੇਖਣ ਨੂੰ/ਸੋ ਅਗਲੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਮੈਂ ਦੋਵੇਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।’

                                                        ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼
                                500 ਕਰੋੜ ਦਾ ਟੌਲ ਤਾਰਨੋਂ ਬਚੇ ਪੰਜਾਬੀ
                                                         ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ       

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਕਾਰਨ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਸਦਕਾ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰੀਬ 813 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਘੋਲ ਦੌਰਾਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੇਬ ’ਤੇ ਟੌਲ ਟੈਕਸ ਦਾ ਬੋਝ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਂਝ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਰਗੜਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ।ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੌਮੀ ਮਾਰਗਾਂ ’ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਹੁਣ ਟੌਲ ਫਰੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੌਮੀ ਸੜਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸਾਨ ਘੋਲ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ 814.40 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਦਰਜਨ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟੌਲ ਟੈਕਸ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਪੈਂਦੇ 17 ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਕਿਸਾਨ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 487 ਕਰੋੜ ਦੀ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ 15 ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਵੱਖਰੇ ਹਨ।

            16 ਮਾਰਚ, 2021 ਤਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ 167 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਔਸਤਨ 2.91 ਕਰੋੜ ਦੇ ਟੌਲ ਟੈਕਸ ਦਾ ਬੋਝ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਪੈਣੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਔਸਤਨ 90 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ, ਟੌਲ ਟੈਕਸ ਵਜੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਬਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ 12 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤਕ 326 ਕਰੋੋੜ ਦੇ ਟੌਲ ਟੈਕਸ ਦਾ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਔਸਤਨ 3.39 ਕਰੋੜ ਦੇ ਟੌਲ ਕੁਲੈਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੱਟ ਵੱਜ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 1.40 ਕਰੋੜ ਦੇ ਟੌਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੌਮੀ ਸੜਕ ਅਥਾਰਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਚਾਲੂ ਕਰਾਏ ਜਾਣ।

            ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਕਿਸਾਨੀ ’ਤੇ ਧਾਵਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਪਏ। ਮਿਨੀ ਬੱਸ ਅਪਰੇਟਰ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਦਿਆਲਪੁਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਟੌਲ ਮੁਕਤ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੀ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨੂੰ ਲਾਹਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਛੋਟੀ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਿੰਕ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਬੀ.ਕੇ.ਯੂ (ਉਗਰਾਹਾਂ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਜੇਠੂਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਧਰਨੇ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਗੇ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 644 ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ 91 ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ੇ ਹਨ।

                                             ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਟੌਲ ਦਰਾਂ ’ਚ ਵਾਧਾ

ਕੌਮੀ ਸੜਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਟੌਲ ਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਦਰਾਂ ਹੁਣ ਪਹਿਲੀ ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਟੌਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਟੌਲ ਪਲਾਜ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਧਰਨੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਨਿਬੇੜਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਨਵੀਆਂ ਦਰਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋਣਗੀਆਂ।

                                                      ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਸੱਚ
                                        25 ਹਜ਼ਾਰ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਹੋਏ ਬੰਦ
                                                          ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ    

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ï ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਅਤੇ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮੁਲਕ ਦੇ ਨੌਂ ਸੂਬਿਆਂ ’ਚ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਬੰਦ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਪੱਕੇ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਪਰ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਲੰਘੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ (2020-21) ਵੇਲੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 39,122 ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ’ਚ 64,031 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਸਨ। ਇੱਕੋ ਵਰ੍ਹੇ ’ਚ 25,393 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਘਟ ਗਏ ਹਨ।ਕੇਂਦਰੀ ਖੁਰਾਕ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਮਾਰੀ ਪਿੱਛੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੰਘੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ’ਚ ਵਾਧੂ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਲੰਘੇ ਸੀਜ਼ਨ ’ਚ 4035 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਸਨ ਜਦਕਿ ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1868 ਸੀ। ਖੁਰਾਕ ਤੇ ਸਪਲਾਈ ਮੰਤਰੀ ਭਾਰਤ ਭੂਸ਼ਨ ਆਸ਼ੂ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਵਿਡ ਦੀ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਕਰਕੇ ਐਤਕੀਂ ਕਣਕ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ’ਚ ਵੀ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਰਹੇਗੀ।   

          ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2017-18 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 463 ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਯੂ.ਪੀ ’ਚ 216, ਝਾਰਖੰਡ ’ਚ 201 ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ 46 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਡਾ. ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਵਿਡ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਗਿਣਤੀ ਘਟੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਖਰੀਦ ਤੋਂ ਹੱਥ ਪਿਛਾਂਹ ਖਿੱਚਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਉਂਦੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ ’ਚ ਵੀ ਸੋਧਾਂ ਕਰ ਕੇ ਜਨਤਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਹੈ।ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਸਾਲ 2017-18 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 50,958 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਸਨ, ਜੋ ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ ਵਧ ਕੇ 64,515 ਹੋ ਗਏ ਭਾਵ ਤਿੰਨ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 13,557 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਨਵੇਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਲੰਘੇ ਸੀਜ਼ਨ ’ਚ 25,393 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਘਟੇ ਹਨ।                                                                                                                                                   ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ’ਚ ਲੰਘੇ ਸੀਜ਼ਨ ’ਚ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ 30,007 ਸਨ। ਇੰਜ ਹੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ 653 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਤੇਲੰਗਾਨਾ ’ਚ 394, ਉੜੀਸਾ ’ਚ 478, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ’ਚ 385, ਕੇਰਲਾ ’ਚ 190, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ 318 ਅਤੇ ਆਸਾਮ ’ਚ 106 ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਬੰਦ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਸੂਬਿਆਂ ’ਚ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ’ਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸੱਤ ਸੂਬਿਆਂ ’ਚ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ’ਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪਿਆ। ਇਹ ਵੇਰਵਾ ਮੰਡੀਆਂ ਅਤੇ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਹੈ।ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਪੱਕੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਖਰੀਦ ਕੇਂਦਰ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤਰਫ਼ੋਂ ਭਾਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਨਿਗਮ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰ ਕੇ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।   

 

                                                             ਵਿਚਲੀ ਗੱਲ
                                               ਸ਼ੇਖ਼ ਜੀ ! ਹੁਣ ਚੁੱਪ ਚੰਗੇਰੀ..।
                                                            ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ      

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਜਨਾਬ ਸ਼ੇਖ਼ਚਿਲੀ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਲਾਮਾਂ! ਸ਼ੇਖ਼ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸੌ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਸਲਾਮੀ। ਵੇਲ ਏਨੀ ਵਧੀ ਹੈ, ਰਹੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ। ਕਿਤੇ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਰੂਹ ਤਸ਼ਰੀਫ਼ ਲਿਆਏ। ‘ਨਵਾਂ ਨਰੋਆ ਪੰਜਾਬ’ ਗੂੰਜ ਉੱਠੇਗਾ, ‘ਸ਼ੇਖ਼ਚਿਲੀ ਤੇਰੀ ਸੋਚ ’ਤੇ, ਪਹਿਰਾ ਬਹੁਰੂਪੀਏ ਦੇਣਗੇ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਕੋਲ ਗੁਟਕਾ ਸਾਹਿਬ, ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੋਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ, ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਕੋਲ ਮਾਂ ਹੈ। ਨਵਜੋਤ ਸਿੱਧੂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਧਿਆਉਂਦੈ। ਸ਼ੇਖ਼ ਜੀ! ਆਦਰ ਤੇਰੀ ‘ਚਾਦਰ’ ਨੂੰ।ਥੋੜ੍ਹਾ ਅਤੀਤ ’ਚ ਗੇੜਾ ਲਾਓ। ਨਾਅਰੇ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੇ, ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿਓਂ ਆਏ। ਸੁੱਖੀ ਰੰਧਾਵੇ ਨੇ ਹੱਥ ਸੁੱਚੇ ਕਰਾਏ, ਸੰਗਤ ਨੇ ਜੋੜੇ ਲਾਹੇ, ਹੱਥ ’ਚ ਗੁਟਕਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਸੀਸ ਕਰ, ਕੈਪਟਨ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ’ਚੋਂ ਫ਼ਰਮਾਏ ‘ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜਾਂਗਾ, ਬੱਸ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਓ।’ ਪਰਲੋਕ ’ਚ ਬੈਠਾ ਸ਼ੇਖ਼ਚਿਲੀ ਬਾਗ਼ੋਬਾਗ਼ ਹੋਇਆ। ਚੁਣਾਵੀ ਬਗੀਚਾ ਵੇਖ ਸਿਆਸੀ ਮਾਲੀ ਇੰਝ ਬੋਲੇ, ‘ਆਵਾਗੌਣ ’ਚੋਂ ਕੱਢਾਂਗੇ ਪੰਜਾਬ।’ ਵਿਝੜ ਗਏ ਪੱਤਣਾਂ ਦੇ ਮੇਲੇ, ਫੇਰ ਤੂੰ ਕੌਣ ਤੇ ਮੈਂ ਕੌਣ। ਚਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰੇ ਲੰਘ ਗਏ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਚਾਸ਼ਨੀ ’ਚੋਂ ਕੱਢੇ ਜਲੇਬੀ ਵਾਂਗੂ ਸਿੱਧੇ ਅਲਫਾਜ਼ ਸੁਣੋ, ‘ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਨਸ਼ਾ ਖਤਮ ਕਰੂੰ, ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜਨਾ ਸੀ, ਸੋ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।’ ਸਦਕੇ ਜਾਵਾਂ ਰਾਜੇ ਦੇ। ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਲੱਕ ਨਹੀਂ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟਿਐ, ਕਿੰਨੇ ਮੋਮਨਾਂ ਨੇ ਠੱਗਿਐ। ‘ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪੰਛੀ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਗਾਉਂਦੇ।’ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ, ਚੋਣ ਯੱਗ ਵੇਲੇ 424 ਵਾਅਦੇ ਪਰੋਸੇ। ਜਨਾਬ-ਏ-ਅਲੀ ਆਖਦੇ ਨੇ, 85 ਫ਼ੀਸਦੀ ਵਾਅਦੇ ਵਫ਼ਾ ਕਰਤੇ।

              ਅਖਾਣ ਪੁਰਾਣਾ ਐ ,‘ਸਹੁੰ ਦੇਈਏ ਜੀਹਦੀ, ਨਾ ਪੁੱਤ ਦੀ ਨਾ ਧੀ ਦੀ’। ਸਤਯੁਗੀ ਜ਼ਮਾਨਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਪੱਤਾ ਤੋੜ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦੇ, ਕੋਈ ਗਊ ਦੀ ਪੂਛ ਫੜ ਕੇ, ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਹੱਥ ਕਰ ਕੇ, ਮਜਾਲ ਐ ਕੋਈ ਜ਼ਬਾਨੋਂ ਫਿਰ ਜਾਵੇ। ਨੇਤਾ ਕਿਸੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਮਲਮਲ ਬਣਦੈ, ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਪਿੱਛੋਂ ਖੱਦਰ। ਲੋਕ ਰਾਜ ’ਤੇ ਡੱਬ ਐਵੇਂ ਨਹੀਂ ਪਏ। ਅਗਲੀ ਚੋਣ ਸਿਰ ’ਤੇ ਹੈ। ਐਲਨ ਕੋਰੇਨ ਠੀਕ ਆਖਦੇ ਨੇ, ‘ਲੋਕ ਰਾਜ ’ਚ ਆਪਣਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਖ਼ੁਦ ਚੁਣਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।’ ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਂ ਵਚਨਾਂ ਦੇ ਪੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਅਮਰਿੰਦਰ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਲੱਗ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਭਰੋਸਾ ਬਨਵਾਸ ਕੱਟਦੈ, ਉਦੋਂ ਕਸਮਾਂ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਦੈ। ਜਨਤਾ-ਜਨਾਰਦਨ ਤਾਂ ਭੋਲਾ ਪੰਛੀ ਐ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਦੀ ਏਨੀ ਸਮਝ ਕਿੱਥੇ।ਕੋਈ ਸ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰਮਾ ਗਿਐ, ‘ਅਗਰ ਕਸਮੇਂ ਸੱਚੀ ਹੋਤੀਂ, ਤੋਂ ਸਬਸੇ ਪਹਿਲੇ ਖ਼ੁਦਾ ਮਰਤਾ।’ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਅਕਲ ਪੌੜੀ ਲਾ ਚੜ੍ਹੀ ਐ। ਸੁਣੋ ’ਕੱਲਾ ’ਕੱਲਾ ਨੁਕਤਾ। ‘ਕਰਜ਼ਾ ਕੁਰਕੀ ਖ਼ਤਮ-ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਪੂਰੀ ਰਕਮ’। ‘ਸੱਚ ਕਹੇ, ਮੈਂ ਨੰਗਾ ਚੰਗਾ’। ਪਿੰਡ ਜੋਧਪੁਰ ’ਚ ਇੱਕੋ ਮਹੀਨੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਾਨ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਗਏ। ਸਤਰੰਗਾ ਮਾਫ਼ੀਆ ਕੁੱਲਵਕਤੀ ਬਣਿਐ। ਅੰਨਦਾਤੇ ਨੇ ਕਰਜ਼ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ, ਮੁਆਫ਼ ਮਾਫ਼ੀਆ ਕਰਤਾ।ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਖਦੇ ਨੇ, ‘ਜੇ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਓ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਉੱਥੇ ਵੀ ਰੇਤ ਦੀ ਘਾਟ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗੀ।’ 

             ਕਰੋਨਾ ਨੇ ਰੰਗ ’ਚ ਭੰਗ ਪਾ ਦਿੱਤੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪੈਰਿਸ ਬਣਨਾ ਸੀ, ਸੁਪਨਾ ਸੁਖਬੀਰ ਦਾ, ਸੱਚ ਅਮਰਿੰਦਰ ਨੇ ਕਰਨਾ ਸੀ। ‘ਘਰ ਘਰ ਨੌਕਰੀ’ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਵੇਖੋ, ਲੌਕਡਾਊਨ ’ਚ ਪਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਰਫਿਊ ਪਾਸ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤੇ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ‘ਘਰ ਘਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ’ ਦੀ ਸੂਚੀ ’ਚ ਨਾਮ ਪਾ ’ਤਾ। ਅਫ਼ਗਾਨੀ ਇੰਝ ਧੌਂਸ ਝਾੜਦੇ, ‘ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘੋੜਾ ਲੰਘਦੈ, ਘਾਹ ਹਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।’ ਹੁਕਮਰਾਨੋ! ਨਾ ਬਣੋ ਅਫ਼ਗਾਨੀ। ‘ਬੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਮਹਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈਏ।’ ਕੈਪਟਨ ਨੇ ਨੌਂ ਨੁਕਤੇ ਖਿੱਚੇ, ਇੱਕ ਏਹ ਵੀ, ‘ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਲਈ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਮਰਲੇ ਦੇ ਪਲਾਟ।’ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਦੀ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਸੁਣੋ, ‘ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਲਾਮਤ! ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕਿੱਲੇ ਹੀ ਦੇ ਦਿਓ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਡੰਗਰ ਤਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਕਰਾਂਗੇ।’ ‘ਰੱਤ ਦੇਣ ਨੂੰ ਮਜਨੂੰ, ਚੂਰੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਹੀਰ।’ ਜਦੋਂ ਰੱਬ ਨੇ ਤਕਦੀਰ ਵੰਡੀ ਹੋਊ, ਜੱਟ ਤੇ ਸੀਰੀ ਲੇਟ ਬਹੁੜੇ ਹੋਣਗੇ।‘ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ’, ਨਾਲੇ ਚੀਨੀ, ਨਾਲੇ ਦਾਲ। ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ’ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਨੇ। ਸਰਕਾਰ ਤਾਹੀਂ ਖੰਡ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਛੱਜੂ ਰਾਮਾ! ਤੂੰ ਫ਼ਰੀਦ ਧਿਆ, ‘ਰੁਖੀ ਸੁਖੀ ਖਾਇ ਕੈ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਪੀਉ।’ ਅਮਰਿੰਦਰ ਨੇ ਪੰਦਰਾਂ ਕਿੱਲੋ ਭਾਰ ਘਟਾਇਐ, ਤੇਲ ’ਤੇ ਵੈਟ ਕੌਣ ਘਟਾਊ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੋਲ ਬਾਰਾਂ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਅੱਠ ਓਐੱਸਡੀ ਤੇ ਚਾਰ ਸਿਆਸੀ ਸਕੱਤਰ ਨੇ, ਸਰਕਾਰੀ ਅਮਲਾ ਵੱਖਰਾ। ਬਾਬਾ ਵਜੀਦ ਆਖਦੈ, ‘ਵਜੀਦਾ! ਕੌਣ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਖੇ।’ ਦਸੌਂਧਾ ਸਿਓਂ ਬਿਨਾਂ ਮੰਗੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਰਿਹੈ। ‘ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਜੀ! ਐਤਕੀਂ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਆਉਣ ਦੀ ਭੁੱਲ ਨਾ ਕਰਨਾ।’

             ‘ਟੈਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਬਦਲ ਗਏ ਕਾਂਟੇ।’ ਬਸ ਸਾਲ ਕੁ ਬਾਕੀ ਐ। ਪੰਜਾਬ ਚੋਣਾਂ ‘ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤ’ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਲੱਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਤਾਹੀਂ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਪਲੱਸਤਰ ਲੱਗਿਐ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਨੇ ਸੂਈ ਦੇ ਨੱਕੇ ’ਚੋਂ ਕੱਢਿਐ। ਪ੍ਰਵਚਨ ਲੋਕ ਸੁਣਨ, ‘ਦੋ ਵਕਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਰੋਟੀ ਪਾਪ ਐ’। ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਪੁੱਤ ਪੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਕਮਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਕਿਸਾਨੀ ਵਸੀਅਤ ’ਚ ਕਰਜ਼ੇ ਨੇ। ‘ਪਤਾਲ ’ਚ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਹਦਾ ਡਰ।’ ਬੰਗਾਲਣ ਮਮਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਸਾ ਖ਼ੌਫ਼ ਨਹੀਂ। ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਕੋਲ ਵ੍ਹੀਲ ਚੇਅਰ ਐ, ਨਾਲੇ ਐਵਰੈਸਟ ਵਰਗਾ ਹੌਸਲਾ। ਮਮਤਾ ਵੇਖ ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਚੇਤੇ ਆਏ ਨੇ। 2002 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਸਨ, ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਜੀ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ’ਚ ਤਿਲਕ ਕੇ ਲੱਤ ਤੁੜਾ ਬੈਠੇ। ਪੂਰਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਿਫਟ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ’ਚ ਕੀਤਾ। ਚੋਣਾਂ ਹਾਰਨ ਮਗਰੋਂ ਵੱਡੇ ਬਾਦਲ ਬੋਲੇ, ‘ਲੱਤ ਨਾ ਟੁੱਟਦੀ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਟੇ ਪਾ ਲੈਣਾ ਸੀ, ਆਹ ਅਮਰਿੰਦਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਲੱਤ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਹੋਈ।’ ਜੁਆਬ ਕੈਪਟਨ ਨੇ ਵੀ ਦਿੱਤਾ, ‘ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਬੰਦੇ ਨਹੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।’ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਭੁਜੰਗੀ ਕੰਨ ’ਚ ਦੱਸ ਕੇ ਗਿਐ, ‘ਅਮਰਿੰਦਰ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਵਜ਼ਨ ਘਟਦੈ, ਨਵਜੋਤ ਸਿੱਧੂ ਦਾ ਓਨਾ ਦਿਲ ਘਟਦੈ।’ ‘ਗੁਰੂ’ ਕਿਤੇ ਏਹ ਨਾ ਕਹੇ, ‘ਅਸੀਂ ਵੀ ਛੋਟੇ ਬੰਦੇ ਨਹੀਂ।’

              ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸਤਾਏ ਨੇ, ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਜਗਾਏ ਨੇ। ਚੋਣਾਂ ਵਾਲਾ ਵੱਢ ਦੂਰ ਨਹੀਂ। ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸੋਕਾ ਪਿਐ। ਜਾਰਜ ਬਰਨਜ਼ ਦਾ ਤਬਸਰਾ ਸੁਣੋ, ‘ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਕਿੰਝ ਚਲਾਉਣੈ, ਉਹ ਲੋਕ ਟੈਕਸੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ’ਚ ਰੁੱਝੇ ਨੇ।’ ਕੇਹਾ ਰਾਜਾ ਲੋੜੀਏ! ਪੰਜਾਬ ਅੱਗੇ ਵੱਡਾ ਸੁਆਲ ਹੈ।ਅੰਤ  ਇਸ ਕਥਾ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਰੀ ਕਾਲ ਪਿਆ, ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਗੁਦਾਮਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਇੱਕ ਸੂਰਮਾ ਸਿੰਘ (ਨੇਤਰਹੀਣ) ਗੁਦਾਮ ’ਚ ਗਿਆ, ਅਨਾਜ ਦੀ ਪੰਡ ਭਰੀ, ਪੰਡ ਚੁਕਾਵੇ ਕੌਣ? ਕੋਈ ਰਾਹਗੀਰ ਆਇਆ, ਪੰਡ ਚੁਕਾਈ। ਜਦੋਂ ਸੂਰਮਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਚੁੱਕੀ ਨਾ ਗਈ, ਰਾਹਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਪੰਡ ਟਿਕਾਈ, ਗ਼ਰੀਬ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਲਾਹੀ। ਜਦੋਂ ਮੁੜਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਸੂਰਮਾ ਸਿੰਘ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ। ਜਵਾਨਾ! ਤੂੰ ਕੌਣ ਐਂ? ਬਜ਼ੁਰਗੋ! ਦਾਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਖਦੇ ਨੇ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਖ਼ੈਬਰ ਦੱਰਾ ਦੇ ਪਹਾੜ ਵੀ ਕੰਬਦੇ ਨੇ ਪਰ ਤੁਸਾਂ ਉਦਾਸ ਨਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੈਦਾ ਹੀ ਥੋਡੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਹੋਇਆਂ।’ ਸ਼ੇਖ਼ਚਿਲੀ ਨੂੰ ਏਦਾਂ ਦੇ ਰਾਹਗੀਰ ਬੜੇ ਭੈੜੇ ਲੱਗਦੇ ਨੇ।

                                                       ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਤੇ ਹੱਲਾ
                          ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕੈਂਸਰ  ਨਾਲ ਹਰ ਘੰਟੇ ’ਚ ਤਿੰਨ ਮੌਤਾਂ

                                                       ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ     

   ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ :  ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਹੱਲਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖੋਹਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਤ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਬਦਤਰ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਹਰ ਘੰਟੇ ਔਸਤਨ ਤਿੰਨ ਜਾਨਾਂ ਕੈਂਸਰ ਲੈਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਔਸਤਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 61 ਮੌਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਾ, ਬਠਿੰਡਾ, ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਬਰਨਾਲਾ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਪੇਟ ’ਚ ਲਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਵਰ੍ਹਾ 2020 ਦੌਰਾਨ ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਕਰੀਬ 22,276 ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਦੌਰਾਨ ਕੈਂਸਰ ਦੇ 38,636 ਨਵੇਂ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਔਸਤਨ 105 ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਨਵਰੀ 2014 ਤੋਂ 31 ਦਸੰਬਰ 2020 ਤੱਕ ਦੇ ਸੱਤ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕੈਂਸਰ ਨੇ 1.45 ਲੱਖ ਜਾਨਾਂ ਲੈ ਲਈਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ’ਚ 2.52 ਲੱਖ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ।

              ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤਰਫੋਂ ‘ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਂਸਰ ਰਾਹਤ ਫੰਡ’ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਐਤਕੀਂ ਬਜਟ ਵਿਚ 150 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਉਪਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਫੰਡ ਦੀ ਕੈਂਸਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਹਿੰਗੇ ਇਲਾਜ ਅੱਗੇ ਇਹ ਰਾਸ਼ੀ ਨਿਗੂਣੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਮਰੀਜ਼ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਔਸਤਨ ਡੇਢ ਲੱਖ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਲਾਈਏ ਤਾਂ ਲੰਘੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ 6000 ਕਰੋੜ ਦਾ ਖਰਚਾ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਔਸਤਨ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ 10.41 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਔਸਤਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਰੀਬ ਢਾਈ ਕਰੋੋੜ ਰੁਪਏ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਖਰਚ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੀਕੇਯੂ (ਉਗਰਾਹਾਂ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ’ਚ ਤਾਂ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ/ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੇ ਗਰੀਬ ਤਬਕੇ ਨੂੰ ਝੰਬ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

                 ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2014 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਔਸਤਨ 53 ਮੌਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਾਲ 2017 ਵਿਚ ਵਧ ਕੇ 56 ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 61 ਮੌਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ’ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਔਸਤਨ 92 ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਾਲ 2017 ਵਿਚ ਵਧ ਕੇ 98 ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 105 ਕੇਸ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਡਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਇਸ ਅੰਕੜੇ ਨੇ ਵੱਡੀ ਢਾਹ ਲਾਈ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਠਿੰਡਾ ਤੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਕਾਫੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ।  ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤਰਫੋਂ ਕੈਂਸਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ‘ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਂਸਰ ਰਾਹਤ ਫੰਡ’ ’ਚੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮਰੀਜ਼ ਡੇਢ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਮਦਦ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਸਰਬੱਤ ਸਿਹਤ ਬੀਮਾ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕਵਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਅਤੇ ਹਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ’ਚ ਨਵੇਂ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਪਸਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੀ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

                                                           ਵਿਚਲੀ ਗੱਲ
                                                   ਗੱਡੇ ਚੜ੍ਹ ਬੈਠਾ ਰੱਬ..!
                                                         ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ                

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਕੋਈ ਭੱਦਰ ਪੁਰਸ਼ ਹੀ ਦੱਸੇ, ਕਿਸ ਨੂੰ ਧਿਆਈਏ! ਬਾਬਾ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਖਜ਼ਾਨਾ-ਏ-ਅਕਲ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਬਾਦਲ ਨੂੰ। ਫਕੀਰਾਂ ਵਾਲਾ ਪੈਂਡਾ ਔਖੈ, ‘ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਰੱਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ, ਨੀਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਚੀਆਂ।’ ਏਨੀ ਸੁੱਚਮ ਰੱਖ ਨਹੀਓਂ ਹੋਣੀ। ਬਾਬਾ! ਤੁਸੀਂ ਫਕੀਰ ਹੋ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਕੋਲ ਵੀ ਫੱਕਰ ਐ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਹ ਪਾ ਲਈ ਏ..! ਬੁੱਲ੍ਹਿਆ! ਹੁਣ ਛੱਡ ਬੁੜਬੁੜ, ਇੱਕ ਬੰਨ੍ਹੇ ਬਹਿ ਦੇਖ, ਪੰਜਾਬ ਦੇਖ ਕਿਵੇਂ ਘੁੱਗ ਵਸੂ। ਆਹ ਤੇਰੇ ਵਾਲਾ ਖੁਦਾ... ਖੁਦ ਆ ਰਿਹੈ ਪੰਜਾਬ।ਰੋਮਨ ਤੁਕ ਐ, ‘ਮਾੜਾ ਵਕਤ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਧਰਮ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੈ।’ ਬਜਟ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਢਿੱਡੋਂ ਗੱਲ ਆਖੀ। ‘ਪੰਜਾਬ ਖਾਤਰ ਰੱਬ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਤਕਦੀਰ ਲਿਖੀ ਐ, ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਝੱਲਿਐ, ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਕੰਡੇ ਚੁਗੇ।’ ਸੌ ਹੱਥ ਰੱਸਾ ਸਿਰੇ ’ਤੇ ਗੰਢ। ਖਜ਼ਾਨਾ-ਏ-ਵਜ਼ੀਰ ਨੇ ਗੰਢ ਖੋਲ੍ਹੀ, ‘ਤਕਦੀਰਾਂ ਮਾਲਕ ਲਿਖਦੈ, ਬਜਟਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।’ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਦਨ ’ਚ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਬੋਲੇ, ‘ਮੈਂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਤੇ ਤਿਲਕਣ ਰਸਤੇ, ਕੌਣ ਦੇਵੇ ਸੰਭਾਲਾ, ਧੱਕੇ ਦੇਵਣ ਵਾਲੇ ਲੱਖਾਂ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੱਥ ਪਕੜਨ ਵਾਲਾ’, ਅਰਥਾਤ ਧੱਕੇ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੱਖਾਂ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਲੈਂਦੈ।

             ਸਪੀਕਰ ਸਾਹਿਬ! ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਦਲ-ਦਲ ’ਚੋਂ ਕੱਢਤੈ। ਖਜ਼ਾਨਾ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਦੂਰੋਂ ਸਪੀਕਰ ਵੱਲ ਕਰ ਫ਼ਰਮਾਏ...‘ਏਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਨੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਮਾਯੂਸੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ।’ ਪਹਿਲਾਂ 2017-18 ਵਾਲੇ ਬਜਟ ਮੌਕੇ, ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਇੰਝ ਫੁਰਮਾਏ ਸਨ,‘ ਸਭ ਕੁਝ ਰੱਬ ਦੇ ਹੱਥ ਐ, ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸੂਬਾ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਉਭਾਰਨਾ ਏ।’ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਬੋਲੇ, ‘ਜੇ ਮੇਰੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋਇਆ, ਚੌਥੇ ਬਜਟ ’ਚ ਵਿੱਤੀ ਘਾਟੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ।’ ਸਪੀਕਰ ਸਾਹਿਬ! ਮੈਨੂੰ ਰੱਬ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਹੈ, ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹੇਗਾ।ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਵੀ ਢਿੱਡੋਂ ਹੀ ਹੱਸਿਆ। ਕੁਰਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ ਐ, ‘ਸ਼ਿਕਾਰ ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਰੱਬ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।’ ਦਸੌਂਧਾ ਸਿੰਘ ਹੋਕਾ ਲਾ ਰਿਹੈ, ਪੰਜਾਬੀਓ! ਸੌ ਜਾਓ ਲੰਮੀਆਂ ਤਾਣ ’ਕੇ, ਰੱਬ ਜੀ ਤਸ਼ਰੀਫ ਲਿਆ ਰਹੇ ਨੇ..! ਥੋਡੇ ਦੀਨ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ, ਸਿਰ ਚੜ੍ਹੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ, ਫਿਕਰਾਂ ਦੀ ਪੰਡ, ਰੱਬ ਜੀ ਖੁਦ ਚੁੱਕਣਗੇ। ‘ਆਪ’ ਵਾਲਾ ਹਰਪਾਲ ਚੀਮਾ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ, ਸਿਰ ’ਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਵਾਲੀ ਪੰਡ... ਸ਼ਾਇਦ ਰੱਬ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦਾ ਹੋਣੈ। ਅਕਾਲੀ ਵਿਧਾਇਕ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ’ਚ ਪੁਰਾਣੇ ਗੱਡੇ ’ਤੇ ਆਏ।

             ‘ਮਾਲਕ-ਏ-ਗੱਡਾ’ ਬਿਕਰਮ ਮਜੀਠੀਆ ਸਨ, ਨਾਲ ‘ਐਂਡ ਪਾਰਟੀ’। ਗੱਡਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਲਾਗੇ ਆ ਰੁਕਿਆ। ‘ਆਪ’ ਵਾਲੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਪੰਡਾਂ ਰੱਖ, ਦੂਰੋਂ ਇੰਝ ਗੱਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਣ, ਜਿਵੇਂ ਰੱਬ ਨੇ ਗੱਡੇ ’ਚੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਆਉਣਾ ਹੋਵੇ। ਭਗਤੋ! ਆਹ ਪੰਡਾਂ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਰੱਖੋ। ਪੰਜਾਬ ਇੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਥੇ। ‘ਗੱਡਾ ਆ ਗਿਆ ਸੰਦੂਕੋਂ ਖਾਲੀ’, ਜਦੋਂ ਗੱਡੇ ’ਚ ਵੀ ਰੱਬ ਨਾ ਬਹੁੜੇ, ਵਿਧਾਇਕ ਮੀਤ ਹੇਅਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕਰੂਰ ਹੋਇਆ ਹੋਊ, ‘ਤੇਰਾ ਕੱਖ ਨਾ ਬਚਨੀਏ ਰਹਿਣਾ, ਛੜਿਆ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ।’ ਕਾਮਰੇਡ ਹਰਦੇਵ ਅਰਸ਼ੀ ਤੋਂ ਰਹਿ ਨਾ ਹੋਇਆ, ‘ਬੱਚੂ! ਗੱਡੇ ਛੱਡੋ, ਪੰਡਾਂ ਲਾਹੋ, ਹਾਊਸ ’ਚ ਜਾਓ, ਬਚਨ ਨਿਭਾਓ।’ ਅਕਲੋਂ ਪੈਦਲ ਆਖਣਗੇ, ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦਾ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਤਾ ਨੀਂ ਕਿਉਂ ਢਿੱਡ ਦੁੱਖਦੈ। ਮਜੀਠੀਆ ਸਦਨ ’ਚ ਗੱਜਿਆ, ‘ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਵੱਜਣ ਲੱਗੀ ਸੀ।’ ਕਾਹਦੀ ਠੱਗੀ, ਫੇਰ ਕਦੇ ਦੱਸਾਂਗੇ, ਪਹਿਲੋਂ ਬਾਬਾ ਨਜ਼ਮੀ ਸੁਣੋ, ‘ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਬੈਠੇ ਵਿੱਚ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ, ਕੋਰਾ ਲੱਠਾ ਜਿਹਨੇ ਪਾਇਆ, ਪੁੱਛੋ ਵੀ/ ਸਾਡੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ, ਕਿਥੇ ਜਾਂਦਾ ਉਹ ਸਰਮਾਇਆ, ਪੁੱਛੋ ਵੀ/ ਸਾਈਕਲ ਵਾਲੇ ਵਾਰਸ ਬਣੇ ਪਜੈਰੋ ਦੇ, ਐਨਾ ਪੈਸਾ ਕਿਥੋਂ ਆਇਆ, ਪੁੱਛੋ ਵੀ।’

             ਮਜੀਠੀਆ ਨਜ਼ਮੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ‘ਸੈਲਫ ਗੋਲ’ ਕਰਾ ਬੈਠੇ। ਨਵਜੋਤ ਸਿੱਧੂ ਬੁੜ੍ਹਕ ਉੱਠੇ। ਲੱਗਾ ਤੀਰ ’ਤੇ ਤੀਰ ਛੱਡਣ। ਵੈਸੇ ਰੱਬ ਵਾਲਾ ਤੀਰ ਵੀ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ। ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਮੁੜ ਬੋਲੇ ਨੇ, ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਛੱਡੋ, ਪਹਿਲੋਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਫੜੋ, ਬਈ! ਤੇਰੀ ਲੇਟ-ਲਤੀਫੀ ’ਚ ਕਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਕੰਗਾਲ ਹੋਇਐ। ਆਓ, ਵਹੀ ਖਾਤਾ ਫਰੋਲੀਏ। ਵਰ੍ਹਾ 1952 ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਸਿਰ 78.37 ਕਰੋੜ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਸੀ ਤੇ 1964 ’ਚ ਵਧ ਕੇ 350.60 ਕਰੋੜ ਹੋਇਆ।ਕਾਲਾ ਦੌਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਦੋਂ 1997-98 ’ਚ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਕਲਮ 17,216 ਕਰੋੜ ਸੀ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਜਦੋਂ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਬਜਟ 2007-08 ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ’ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਰਜ਼ਾ 52,936 ਕਰੋੜ ਸੀ। ਤਾਜ਼ਾ ਬਜਟ ਅਨੁਮਾਨ ਐ, ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਪੰਡ 2.73 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਹੋ ਜਾਏਗੀ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ। ਰੱਬ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਪਕਾ ਕੇ ਆਇਐ। ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਓਐੱਸਡੀ ਨੇ ਸਫਾਈ ਦਿੱਤੀ, ‘ਮਜੀਠੀਏ ਦੇ ਗੱਡੇ ’ਚ ਲਿਫਟ ਲੈ ਬੈਠੇ, ਤਾਹੀਂ ਲੇਟ ਹੋਗੇ’। ਅੱਗਿਓਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਤੁਰਿਆ ਆਵੇ। ‘ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਬ ਦਾ ਮੱਥਾ ਠਣਕਿਆ ਹੋਊ’। ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਮਿਲ ਗਏ, ‘ਕਹੇ ਹੁਸੈਨ ਫਕੀਰ ਨਿਮਾਣਾ, ਮੈਂ ਨਾਹੀਂ ਸਭ ਤੂੰ/ ਰੱਬਾ ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਦਾ ਮਹਿਰਮ ਤੂੰ।’

             ਸੱਚਮੁੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰੱਬ ਰਾਖੈ। ਗਰੀਬ ਬੰਦੇ ਦੀ ਏਨੀ ਪਹੁੰਚ ਕਿਥੇ ਕਿ ਰੱਬ ਨੂੰ ਫੁੱਫੜ ਕਹਿ ਸਕੇ। ਐਟਮ ਬੰਬਾਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਨੂੰ ਮੂਧੇ ਮੂੰਹ ਕੀਤਾ। ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਫੁਲ ਦੀ ਨਾ ਲੱਗੀ, ਬਿਪਤਾ ’ਚੋਂ ਉਭਰੇ, ਜਾਪਾਨੀ ਹੁਣ ਅੰਬਰੀ ਉਡਦੇ ਨੇ। ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪੈਰ ਪੈਰ ’ਤੇ ਠੁੱਡੇ ਪਏ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰੀਕ ਬਣ ਟੱਕਰੇ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਵੀ ਅੱਜ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਦਾਦ ਦਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਥੱਕਦੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਵਾਲੀ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਗੰਢ ਮਾਰੀ, ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਢਿੱਲੀ ਪੈ ਗਈ। ਅਸੀਂ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰੱਬ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਨਾਨਕ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ।ਸਾਬਿਰ ਅਲੀ ਸਾਬਿਰ ਉਲਾਂਭਾ ਦਿੰਦੈ, ‘ਰੱਬਾ ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਬਿਨਾਂ ਜੇ ਪੱਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿਲਦਾ, ਕੀ ਸਮਝਾ ਹਰ ਮਾੜੇ ਤੇ ਤਕੜੇ ਪਿਛੇ ਤੂੰ ਏ/ਲੱਗਦੇ ਪਏ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਨੂੰ ਰਗੜੇ ਪਿਛੇ ਤੂੰ ਏ।’ ਘਾਹੀ ਘਾਹ ਖੋਤ ਰਹੇ ਨੇ, ‘ਗੱਡਿਆਂ’ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਗੱਡੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਰੇ ਰੰਗ ਨਿਆਰੇ। ਚੰਗਾ ਹੋਇਐ ਤਾਂ ਸਿਹਰਾ ‘ਅਮਰਿੰਦਰ ਦਿ ਗਰੇਟ’ ਨੂੰ, ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਰੱਬ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾ’ਤੀਆਂ। ‘ਤੇਰਾ ਸੰਦਾਂ ਦਾ ਭੇਤ ਨਾ ਆਇਆ..’। ਗਾਇਕ ਹਰਭਜਨ ਮਾਨ ਗੁਣ ਗੁਣਾ ਰਿਹੈ, ‘ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਬ ਕਿਹੜਿਆਂ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜ਼ੀ।’

              ਟੈਕਸਾਸ ਗੁਈਨਾਨ ਨੇ ਰਾਜ ਖੋਲ੍ਹਿਐ, ‘ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।’ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ‘ਹਾਥੀ’ ਲਿਤਾੜਦਾ ਫਿਰਦੈ। ਖਜ਼ਾਨਾ ਮੰਤਰੀ ਉੱਜਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਰ੍ਹਾ 1954 ’ਚ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਮਰਾਲੇ ਵਾਲੇ ਵਿਧਾਇਕ ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ। ‘ਥੋਡਾ ਬਜਟ ਸਜੇ ਹੋਏ ਹਾਥੀ ਵਰਗੈ, ਉੱਤੇ ਉੱਜਲ ਸਿਓਂ ਸਵਾਰ ਐ, ਬਾਕੀ ਮੰਤਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਨੇ, ਤੁਸੀਂ ਤਾਰੀਫ਼ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਅਸੀਂ ਵੇਖਣਾ ਹੁੰਦੈ ਕਿ ਹਾਥੀ ਕਿਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਤਾੜੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੈ। ਅੱਜ ਲੰਮੇ ਅਰਸੇ ਮਗਰੋਂ ਵੀ, ਹਾਥੀ ਮਸਤ ਚਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹੈ, ਲੋਕ ਮਿੰਝੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਇੰਝ ਜਾਪਦੈ, ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਖਜ਼ਾਨਾ ਮੰਤਰੀ ਇਸ ਹਾਥੀ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਣ, ਨਾਲ ਰੱਬ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਲੋਕ ‘ਰੱਬ ਰੱਬ’ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।ਕੋਵਿਡ ਨੇ ਅਰਥਚਾਰਾ ਝੰਬਿਆ, ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਰਮਨ ਬੋਲੀ, ‘ਏਹ ਸਭ ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ।’ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ ਵੱਡਾ ਨਵਾਂ ਪੁਲ ਡਿਗਿਆ, ਹਾਕਮ ਬੋਲੇ...‘ਏਹ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ’। 2012 ’ਚ ਦਿਨੇਸ਼ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਬੋਲੇ, ‘ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਐ।’ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਪੁੱਛ ਰਿਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਦੀ ਮੰਨੀਏ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਜਾਂ ਰੱਬ ਦੀ। ਲਿਓ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਐ, ‘ਰੱਬ ਕਿਥੇ ਵਸਦਾ ਹੈ’। ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੇਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹਨ। ਜਗਸੀਰ ਜੀਦਾ ਹੇਕਾਂ ਲਾ ਰਿਹੈ, ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਰਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ, ਸੁਰਗਾਂ ਦੇ ਲਾਰਿਆਂ ਨੇ।’ ਬੁੱਲਾ ਸਿਰ ਫੜ੍ਹੀ ਬੈਠਾ ਹੈ, ‘ਬੁੱਲਿਆ ਰੱਬ ਦਾ ਕੀ ਪਾਉਣਾ, ਏਧਰੋਂ ਪੱਟਿਆ, ਓਧਰ ਲਾਉਣਾ।’

                                                    ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਸਮਾਰੋਹ
                                         ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਸਾਢੇ 9 ਕਰੋੜ ’ਚ ਪਏ
                                                         ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਭੱਲ ਖੱਟਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ‘ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ’ ’ਤੇ ਹੀ 9.36 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਖਰਚ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਤੱਥ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੀਤੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸਾਨਾਂ-ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਰਾਸ਼ੀ ਵਜੋਂ 9.72 ਕਰੋੜ ਵੰਡੇ ਹਨ ਪਰ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਵੰਡ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਕਰੀਬ 9.36 ਕਰੋੜ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਖ਼ਰਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਂਜ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਅਜੇ ਹਵਾ ’ਚ ਲਟਕੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਸਬੰਧੀ ਮਾਨਸਾ ਅਤੇ ਮਹਿਰਾਜ ’ਚ ਹੋਏ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਖੁਦ ਵੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵੀ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਾਨਸਾ ਵਿਚ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵਾਸਤੇ ਗਾਇਕ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਵੀ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਾਰੋਹ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਮੰਡੀ ਬੋਰਡ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ’ਤੇ ਆਏ ਖਰਚ ਵਜੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ 9.36 ਕਰੋੋੜ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜੋ ਸਟੇਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡ-ਅਕਾਰੀ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਕਸੀਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਖਰਚਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੰਘੇ ਚਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 5.64 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ 4624 ਕਰੋੜ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਹੈ।

              ਸੂਬੇ ’ਚ 1.13 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹਾਲੇ 1186 ਕਰੋੜ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫ ਕਰਨੇ ਬਾਕੀ ਹਨ। ਐਤਕੀਂ ਦੇ ਬਜਟ ਵਿਚ 2.85 ਲੱਖ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੇ ਗੈਰ-ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ 520 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਦਾ ਉਪਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਬਜਟ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਰਾਸ਼ੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਸੁੱਕਾ ਹੀ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਪਿੱਛੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਬਜਟ ਵਿਚ 10.25 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵਿਧਾਇਕ ਕੁਲਤਾਰ ਸੰਧਵਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਮੌਕੇ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੋੜ ਰੁਪਏ ਮੁਆਫ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ’ਚ ਆਉਣ ਮਗਰੋਂ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਦੀ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਅਖੀਰ ’ਚ ਮੁਆਫ਼ 4624 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਵਾਹ ਵਾਹ ਖੱਟਣ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ।

            ਉਧਰ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਬਰੂਹਾਂ ’ਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਦੱਸਣ ਵਾਸਤੇ 7.25 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਪਬਲੀਸਿਟੀ ’ਤੇ ਖਰਚ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੈਸਾ ਸਤੰਬਰ 2020 ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ 2021 ਤੱਕ ਖ਼ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਪੱਖੀ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ ’ਤੇ ਵੀ 67.99 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਸੇਵੇਵਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਐਤਕੀਂ ਬਜਟ ਵਿਚ ਨਿਗੂਣੀ ਰਾਸ਼ੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀ ਅੰਸ਼ਕ ਜਿੱਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੁੱਚਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹੀ ਰਾਸ਼ੀ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਓਨੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਪੀੜਤ 225 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਰਾਸ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਿਆਸੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

                                                            ਬਜਟ ਖਰਚ 
                                               ਦਿੱਲੀ ਅੱਗੇ, ਪੰਜਾਬ ਪਿੱਛੇ
                                                           ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ    

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਲੰਘੇ ਛੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਬਜਟ ਦਾ ਔਸਤਨ 13.3 ਫੀਸਦ ਮਾਲੀ ਖਰਚ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਔਸਤਨ 26.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਠਿੱਬੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਪੀਆਰਐੱਸ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਰਿਸਰਚ ਨੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਬਜਟ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜੋ ‘ਸਟੇਟ ਵਿੱਤ ਰਿਪੋਰਟ:2020-21’ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ’ਚ ਇਹ ਤੱਥ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ‘ਆਪ’ ਦੀ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ’ਚ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੀਆਰਐੱਸ ਨੇ 2015-16 ਤੋਂ 2020-21 ਦੇ ਛੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਬਜਟ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਔਸਤ ਕੱਢੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਔਸਤਨ 84 ਫੀਸਦੀ ਕਰਜ਼ੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਜ ਉਤਾਰਨ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।

                ਦੂਜਾ ਨੰਬਰ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਮਦਨੀ ਦਾ ਕਰੀਬ 46 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕਰਜ਼ੇ ਤੇ ਵਿਆਜ ਉਤਾਰਨ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਨੇ 43 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 40 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਇਸੇ ਕੰਮ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤਨ 15.9 ਫੀਸਦੀ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਐਲੋਕੇਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 13.3 ਫੀਸਦੀ, ਦਿੱਲੀ ਨੇ 26.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 15.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 12.8 ਫੀਸਦੀ ਸਿਹਤ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 4.2 ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 4.5 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਖਰਚ ਦੀ ਔਸਤ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ 2.9 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 6.0 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚੋਂ ਮੋਹਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 9.2 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਦਾ ਮਾਲੀ ਖਰਚਾ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 7.1 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ’ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤਨ 5.7 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੇ 0.9 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਨੇ 6.4 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ। 

              ਐੱਸਸੀ/ਐੱਸਟੀ/ਓਬੀਸੀ ਦੀ ਭਲਾਈ ’ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਪਿੱਛੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਔਸਤਨ 0.7 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ 0.9 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ 11.3 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਔਸਤਨ 3.2 ਫੀਸਦੀ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ 1.3 ਫੀਸਦੀ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 3.4 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਖਰਚਿਆ ਹੈ। ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਖਰਚੇ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ 1.5 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਨੇ 2.9 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਊਰਜਾ ’ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ 12.9 ਫੀਸਦੀ ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ 5.5 ਫੀਸਦੀ ਬਜਟ ਚਰਚਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਬਜਟ ਚੋਂ 1.1 ਫੀਸਦੀ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ’ਤੇ ਔਸਤਨ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦਕਿ ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 14.5 ਫੀਸਦ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 4.2 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

        ਬਜਟ ਚੋਂ ਵਿੱਤੀ ਖਰਚਾ (2015-2021 ਦਾ ਔਸਤਨ)

ਸੈਕਟਰ ਪੰਜਾਬ ਦਿੱਲੀ

ਸਿੱਖਿਆ 13.3                 26.1 ਫੀਸਦੀ

ਸਿਹਤ 4.2 12.8 ਫੀਸਦੀ 

ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ         2.9                  6.0 ਫੀਸਦੀ

ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ 0.9 5.7 ਫੀਸਦੀ

ਦਲਿਤ ਭਲਾਈ 0.9 0.7 ਫੀਸਦੀ

                                                          ਕੌਣ ਵੰਡਾਵੇ ਦੁੱਖ
                                 ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ, ਮੁਆਵਜ਼ੇ ’ਚ ਇਨਸਾਫ਼
                                                         ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ                  

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ :  ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਕਰਜ਼ੇ ਕਰਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ/ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਵੰਡਾ ਸਕੀ ਹੈ। ਚਾਲੂ ਮਾਲੀ ਵਰ੍ਹੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਾਊ ਜੀਅ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਕਾਰਨ ਦੁਨੀਆਂ ’ਚੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ।‘ਆਪ’ ਵਿਧਾਇਕ ਅਮਨ ਅਰੋੜਾ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛੇ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਲਿਖਤੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਸ ਅਨੁੁਸਾਰ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਚਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੌਰਾਨ 224 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੀ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 9.72 ਕਰੋੜ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਵੰਡੀ ਹੈ। ਤੱਥਾਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਲ 2017-18 ਵਿੱਚ 162 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 4.86 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਲ 2018-19 ਵਿੱਚ 96 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 2.88 ਕਰੋੋੜ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਹੋਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ 54 ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 1.62 ਕਰੋੜ ਅਤੇ 2021 ਵਿੱਚ 12 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ 36 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਰੀਬ 1500 ਕਿਸਾਨ/ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

              ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ (ਉਗਰਾਹਾਂ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰ ਦੂਜੇ-ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਔਸਤਨ ਇੱਕ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਬੇਤਰਤੀਬੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਗਾ ਕੇ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਰਾਸ਼ੀ ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਰਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਲਈ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਅਪਲਾਈ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੁਲੀਸ ਰਿਪੋਰਟ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਹੁੰਦੀ।ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫ਼ਸਲੀ ਕਰਜ਼ਾ ਰਾਹਤ ਸਕੀਮ ਐਲਾਨੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹੁਣ ਤਕ 5,64,170 ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ 4624.32 ਕਰੋੜ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜ ਏਕੜ ਤਕ ਦੇ ਰਕਬੇ ਵਾਲੇ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹਾਲੇ ਮੁਆਫ ਹੋੋਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ।

             ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1.33 ਲੱਖ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ 980.82 ਕਰੋੜ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ 4.30 ਲੱਖ ਸੀਮਾਂਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ 3643.50 ਕਰੋੜ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫੀ ਲਈ 6 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ ਸਕੀਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਦੋ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੁਣ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2021-22 ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਕੀਮ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ 2.85 ਲੱਖ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ 520 ਕਰੋੜ ਦੀ ਕਰਜ਼ਾ ਰਾਹਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਉਹ ਗੈਰ ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਸਹਿਕਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ਤੋਂ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ 56,501, ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 52,444, ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ 45,525 ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 24,573 ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤੇ ਗੈਰ ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

                                     ਸਮੁੱਚਾ ਕਿਸਾਨੀ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਹੋਵੇ : ਭੂੰਦੜ

ਸਰਦੂਲਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਅਕਾਲੀ ਵਿਧਾਇਕ ਦਿਲਰਾਜ ਸਿੰਘ ਭੂੰਦੜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੋੜ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਰਫ 4624 ਕਰੋੜ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕਰੇ।

                                                           ਵਿਚਲੀ ਗੱਲ
                                              ਕਬੀਰਾ ਖੜ੍ਹਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇ...!
                                                          ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਹੀ ਯੱਭ ਹੈ। ਛੇਤੀ ਕਿਤੇ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਬੁਰੇ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਕੋਲ ਅਣਘੜ ਡਾਂਗ ਐ। ਲੱਭ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਰਿਹੈ। ਚੰਦਰਾ ਕਿਸ਼ੋਰ! ਸੱਤ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ’ਚ ਅੱਜ ਵੀ ਨਾਅਰਾ ਗੂੰਜਦੈ ‘ਬਹੁਤ ਹੁਈ ਮਹਿੰਗਾਈ ਕੀ ਮਾਰ, ਅਬਕੀ ਬਾਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ’। ‘ਮੋਦੀ ਬਰਾਂਡ’ ਦੀ ਭੱਲ ਬਣਾਈ, ਮਾਇਆ ਦੀ ਪੋਟਲੀ ਚੁੱਕ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਨਾਥ ਤੁਰਦੇ ਬਣੇ। ਝੋਲੇ ਵਾਲਾ ‘ਫਕੀਰ’ ਆਇਐ, ਹੁਣ ਸੁਣ ਲਓ ਜੁਮਲੇ, ਚਾਹੇ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’।ਦਸੌਂਧਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰੋਂ ਹੋਕਾ ਦਿੱਤੈ। ਮਾਈ ਭਾਈ! ਧਿਆਨ ਧਰੋ, ਕਿਤੇ ਰਾਮਦੇਵ ਟੱਕਰੇ ਤਾਂ ਦੱਸਣਾ। 2014 ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਦਾ ‘ਰਾਮਦੇਵੀ ਟੇਵਾ’ ਸੁਣੋ, ‘ਤੇਲ ਮਿਲੇਗਾ ਪੈਂਤੀ ਰੁਪਏ, ਜੇ ‘ਕਮਲ’ ਨੂੰ ਲਿਆਓਗੇ’। ਅੱਖ ਤਾਂ ਫਰਕੀ, ਸੱਤ ਵਚਨ ਆਖ, ਸਭਨਾਂ ‘ਪਤੰਜਲੀ’ ਦੇ ਬੋਲ ਪੁਗਾਏ, ਗੱਦੀ ’ਤੇ ‘ਫਕੀਰ-ਏ-ਮੋਦੀ’ ਲੈ ਆਏ। ‘ਅਬ ਪਛਤਾਏ ਕਿਆ ਹੋਤ..!’ ਦੇਸ਼ ‘ਕਪਾਲ ਭਾਤੀ’ ਕਰ ਰਿਹੈ, ਰਾਮਦੇਵ ਗੁਣ-ਗਾਣ, ‘ਵਤਨ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰੋ’। ਇੱਕੜ ਦੁੱਕੜ ਭੰਬਾ ਭੌ..! ਤੇਲ ਕਰਤਾ ਪੂਰੇ 100। ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਬੋਲੋੋ, ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਕੀ ਜੈ!

              ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਤੀਰ (ਚਾਚਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹੀਆ) ਅੱਜ ਸਾਡੇ ’ਚ ਹੁੰਦੇ। ਰੀਝ ਨਾਲ ਲਿਖਦੇ, ‘ਰਾਂਝੇ ਤਾਂ ਮੱਝਾਂ ਚਾਰੀਆਂ ਸੀ, ਬੰਦਿਆ! ਤੂੰ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਚਾਰਤਾ।’ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਜਮ ਨਗਰੀ’ ਵੀ ਕੰਬੀ ਹੋਊ। ਰਾਮਦੇਵੀ ਸਕੀਮ ’ਤੇ ਰੱਬ ਹੱਸਿਆ, ਜਦੋਂ ਬਨਾਰਸ (ਵਾਰਾਨਸੀ) ’ਚ ਢੋਲ ਵੱਜਿਆ, ਨਰੇਂਦਰ ਬਾਬੂ ਫੁੱਲੇ ਨਾ ਸਮਾਏੇ, ਹਮਾਤੜਾਂ ਨੇ ਭੰਗੜੇ ਪਾਏ। ‘ਆਪਣੀ ਲੱਸੀ ਨੂੰ ਕੌਣ ਖੱਟੀ ਆਖਦੈ।’ਬਰੇਕਿੰਗ ਨਿਊਜ਼! ਨਾਰਦ ਮੁਨੀ ਤੋਂ ਸੁਣੋ। ‘ਬਨਾਰਸ ’ਚ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਤੇਲ 150 ਰੁਪਏ ਲਿਟਰ, ਘਰੇਲੂ ਗੈਸ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਧੀ, ਪਿਆਜ਼ ਸੱਤਰ ਤੋਂ ਟੱਪਿਆ, ਪੈਟਰੋਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੌ ਨੂੰ ਢੁੱਕੀ, ਦਾਲਾਂ ’ਚ ਤੀਹ ਫੀਸਦ ਦਾ ਉਛਾਲ।’ ਬਾਕੀ ਰਵੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਤੋਂ ਸੁਣੋ, ‘ਏਹ ਹੈ ਚਮਤਕਾਰ, ਤੇਜਸਵੀ ਯਾਦਵ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ, ਈ-ਸਕੂਟੀ ’ਤੇ ਮਮਤਾ ਸਰਕਾਰ।’ ਕੋਈ ਦਰਸ਼ਕ ਬੋਲਿਐ, ‘ਭੰਡਾਂ ਭੰਡਾਰੀਆ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਭਾਰ..!’ ਗੁੱਸੇ ’ਚ ਵਾਰਾਨਸੀ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਸਿਲੰਡਰ ਕੂੜੇਦਾਨਾਂ ’ਚ ਵਗਾਹ ਸੁੱਟੇੇ। ਵਪਾਰੀ ਨਾਅਰੇ ਮਾਰਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇ..!

             ਰੁਕੋ! ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਾਂਹ ਚੱਲੋ। ਵਾਰਾਨਸੀ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਦੀ ਨਗਰੀ ਐ। ਆੜ ਧਰਮ ਦੀ, ਬਦਲ ਕੇ ਭੇਸ, ਬਨਾਰਸੀ ਠੱਗ ਜਲਵਾ ਦਿਖਾਉਂਦੈ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਸਭ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦੈ। ਆਓ ’ਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰੀਏ, ਕਬੀਰਾ! ਘਰ ਮੁੜ ਆ। ਕਿਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੁੰਗ-ਲਾਣਾ ਵੇਖਦੇ, ਕਬੀਰ ਹੱਸਣੋਂ ਨਾ ਹਟਦੇ। ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਟੇ, ‘ਕਿਥੋਂ ਆਉਂਦੇ ਦੁੱਖ ਦਲਿੱਦਰ, ਜਾਗਰੂਕ ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ/ ਜਾਗਣਗੇ ਜਦ ਵਾਰਿਸ ਇਸਦੇ, ਦੇਖੀ ਚਾਨਣ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ, ਮੰਜ਼ਰ ਦੇਖ ਕਬੀਰਾ ਰੋਇਆ।’ਡਗਰੂ (ਮੋਗਾ) ਵਾਲਾ ਸੰਦੀਪ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦਾ ਐਡਰੈੱਸ ਪੁੱਛ ਰਿਹੈ। ਆਖਦੈ, ‘ਘਰ ਘਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ’ ਨੂੰ ਮਾਰੋ ਗੋਲੀ, ਬੇਕਾਰੀ ਭੱਤਾ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰਤਾ। ਅਮਰਿੰਦਰ ਆਖਦੈ, ਕਾਕਾ! ਨੌਕਰੀ ਦਿਆਂਗੇ ਤਾਂ ਬੰਦ ਕੀਤੈ। ਸਿਆਸੀ ਪੀਚੋ-ਬੱਕਰੀ ਬੰਦ ਨਾ ਹੋਈ, ਫੇਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਤਕਾ ਸਿੱਖਣਾ ਪੈਣਾ। ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਤੇਲ ਦੀ ਧਾਰ ਵੇਖਣਗੇ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾਈ ਟਰੱਕ ’ਚ 303 ਐੱਮਪੀ ਚਾੜ੍ਹੇ। ਮਗਰੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਟਰੱਕ ਪਿੱਛੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ‘ਮਿਲੇਗਾ ਮੁਕੱਦਰ’। ‘ਅਨੋਖੇ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਅਨੋਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।’

             ਬੋਦੀ ਵਾਲਾ ਤਾਰਾ ਚੜ੍ਹਿਐ। ਇੱਜ਼ਤ ਵਧੀ ਨਹੀਂ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਘਟੀ ਨਹੀਂ। ਦੂਸਰੀ ਵਾਰ, ਫੇਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬਟਨ ਦਬਾਏ, ਹਾਰ ਪਾਏ, ਨਾਅਰੇ ਲਾਏ। ਫਕੀਰ ਝੋਲਾ ਚੁੱਕ ‘ਆਨੀ ਬਾਨੀ’ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਲੋਕ ਰਾਜ ਦਾ ਭਗਤ ਪੌੜੀਆਂ ’ਚ ਖੜ੍ਹੈ। ਪਿਸ਼ੌਰੀ ਮੱਲ ਥੜ੍ਹੇ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਿੰਦਾ। ਕੀਮਤਾਂ ਐਵਰੈਸਟ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਨੇ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚਟਣੀ ਤੋਂ ਵੀ ਗਏ, ਇੱਕ ਪਿਆਜ਼ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ’ਚ ਮਿਲਦੈ, ਦਾਲ ਫੁਲਕਾ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ। ਮੁਦਰਾ ਸਫੀਤੀ ਦੇ ‘ਸੌਦਾਗਰ’ ਵਾਕ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਨੇ, ਭਗਤੋ ! ਦੋ ਟਾਈਮ ਯੋਗ, ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਸੈਰ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜਾਪ ਕਰੋ, ਰਾਮ ਭਲੀ ਕਰੇਗਾ।’‘ਕੁੱਲੀ-ਗੁੱਲੀ-ਜੁਲੀ’ ਦਾ ਗੇੜ ਪੁਰਾਣੈ। ਗਰੀਬ ਬੰਦੇ ਦਾ ਇਹੋ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੈ, ‘ਭੁੱਲ ਗਏ ਨੇ ਰੰਗ-ਰਾਗ, ਭੁੱਲ ਗਈਆਂ ਯੱਕੜਾਂ/ ਤਿੰਨੋਂ ਗੱਲਾਂ ਚੇਤੇ ਰਹੀਆਂ, ਲੂਣ-ਤੇਲ-ਲੱਕੜਾਂ। ਉਪਰੋਂ ਅਮਿਤਾਭ ਬਚਨ ਦੀ ਫਿਲਮ ‘ਰੋਟੀ ਕੱਪੜਾ ਔਰ ਮਕਾਨ’ ਨੇ ਮੋਹਰ ਲਾਤੀ। ਅਮਿਤਾਭ ਜੀ! ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਬਚਨੋਂ ਥਿੜਕ ਗਏ। ‘ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ ਮਹਿੰਗਾ’, ਏਹ ਕਾਮੇਡੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ‘ਪਿਪਲੀ ਲਾਈਵ’ ਦਾ ਗਾਣਾ ਸੰਜੀਦਾ ਸੀ, ‘ਮਹਿੰਗਾਈ ਡਾਇਨ ਖਾਏ ਜਾਤ ਹੈ..।’ ਖੇਤਾਂ ’ਤੇ ਸਾੜ੍ਹਸਤੀ ਦਾ ਪਹਿਰੈ, ਟਰੈਕਟਰ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਹਥੌਲ਼ਾ ਪਾਉਣ ਗਏ ਨੇ। ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈਣ ਲੱਗੇ ਨੇ..!

            ਅਚਾਰੀਆ ਰਜਨੀਸ਼ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਨੇ, ‘ਪਿਆਰ ਉਦੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਹਉਮੇ ਉਦੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।’ ਜਨਤਾ ਜਨਾਰਦਨ ਵੋਟ ਦਿੰਦੀ ਐ, ਹਕੂਮਤ ਚੂਲਾ ਤੋੜ ਮਹਿੰਗਾਈ। ਹੁਣ ਹਕੀਮ ਵੀ ਕੀ ਕਰਨ। ਮਰਹੂਮ ਜਸਪਾਲ ਭੱਟੀ ਦਾ ‘ਨਾਨਸੈਂਸ ਕਲੱਬ’ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੈ, ਏਥੇ ਸੁਣਦਾ ਕੌਣ ਐ! ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਜੱਸ ਤਾਂ ਸੱਚ ਸੁਣਾ ਗਈ..‘ਦੇਸ਼ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਲੱਪ ਵਾਂਗੂ ਚੱਬਿਆ, ਵੇ ਹਾਕਮਾਂ ਬਦਾਮ ਰੰਗਿਆ।’ਆਓ, ਗੋਰੇ ਬਦਾਮਾਂ ਦੀ ਪੈਲੀ ’ਚ ਗੇੜਾ ਮਾਰੀਏ। ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਾਜ ’ਚ ਕੋਈ ਗਿਆਰਾਂ ਵਾਰ ਅਕਾਲ ਪਿਆ, ਚਾਰ ਦਫ਼ਾ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਧੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨੇ ਰਾਜ ਸਾਂਭਿਆ, ਅੱਠ ਵਾਰ ਅਕਾਲ ਪਿਆ, ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਵਧੀ। ਗੋਰੇ ਇੱਥੋਂ ਅਨਾਜ ਵਿਦੇਸ਼ ਭੇਜਦੇ ਰਹੇ। ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਬਣੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ‘ਸ਼ਹੀਦ’। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੇ ‘ਅਕਾਲ ਕਮਿਸ਼ਨ’ ਨੇ ਦੋ ਟੁੱਕ ਫੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ‘ਅਕਾਲ ’ਚ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ।’ ਭੁੱਖੇ ਨੂੰ ਅੰਨ, ਤਨ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਦਿਓ। ਉਦੋਂਂ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ’ਚ 22 ਸੇਰ ਕਣਕ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਟਕੇ-ਆਨੇ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਤੋਂ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ’ ਦੇ ਖ਼ਾਨੇ ’ਚ ਆ ਗਏ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਗੋਦੀਓਂ ਨਹੀਂ ਉਤਰ ਰਹੀ।

             ਸੰਤਾਲੀ ’ਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤਾਂ ਮਿਲੀ, ਭੁੱਖਮਰੀ ਗੋਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਭੈੜੀ ਨਿਕਲੀ। ਤੇੜ ਲੰਗੋਟੀ ਬੰਨ੍ਹ, ਬਾਪ-ਦਾਦੇ ਹਰੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਵਾਰ ਗਏ। ਇਹੋ ਵਾਰਿਸ ਹੁਣ ਦਿੱਲੀ ਬੈਠੇ ਨੇ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੋਗੇ, ਤਿਹਾੜ ਜਾਣਾ ਪਏਗਾ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ‘ਗਰੀਬੀ ਹਟਾਓ’ ਨਾਅਰੇ ਦੇ ਕੰਧਾੜੇ ਚੜ੍ਹ ਆਈ। ਜਮ੍ਹਾਂਖੋਰੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੜ੍ਹੀਂ ਬੈਠ ਗਈ, ਸਿਆਸੀ ਬਲੈਕੀਏ ਪਿੱਠ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ। ਤੇਲ ਵੀ ਬਲੈਕ ’ਚ ਵਿਕਦਾ। ਉਦੋਂ ਨਾਅਰੇ ਗੂੰਜੇ ਸਨ, ‘ਇੰਦਰਾ ਤੇਰੀ ਸੜਕ ’ਤੇ, ਖਾਲੀ ਢੋਲ ਖੜਕਦੇ।’ ਖਾਦ ਕੀਮਤਾਂ ’ਚ ਵਾਧਾ ਨਿੱਤਨੇਮ ਬਣਿਐ। ਪੇਂਡੂ ਮੇਲਿਆਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਸਿਕੰਦਰ ਚਿੱਠੇ ਵੇਚਦਾ ਗਾਉਂਦਾ, ‘ਖਾਦ ਦੀ ਬੋਰੀ ਜੇਹੜੀ ਸੀ ਸੱਠ ਨੂੰ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਕਰਤੀ ਇੱਕ ਸੌ ਅੱਠ ਨੂੰ।’ ਕੇਰਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਬਾਦਲ ਨੇ ਮਸ਼ਕਰੀ ਸੁਣਾਈ। ਜਨਤਾ ਸਰਕਾਰ ਵੇਲੇ ਖੰਡ ਢਾਈ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ 1980 ’ਚ ਇੰਦਰਾ ਸਰਕਾਰ ’ਚ ਖੰਡ ਅੱਠ ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਹੋਗੀ। ਭਤੀਜਾ ਬੋਲਿਆ, ‘ਚਾਚਾ! ਮੈਂ ਤਕੜਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਖੰਡ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ’ਚ ਮੂੰਹ ’ਚ ਪਾ ਲੈਨੈ। ਅੱਗਿਓਂ ਗੁਰਦੇਵ ਬਾਦਲ ਬੋਲੇ, ਭਤੀਜ! ਤਕੜਾ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਮੰਨਦੇ, ਜੇ ਤੂੰ ਜਨਤਾ ਸਰਕਾਰ ਵੇਲੇ ਪਾ ਕੇ ਵਿਖਾਉਂਦਾ। ਉਦੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦੀ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋ ਖੰਡ ਸੀ। ਭਾਜਪਾਈ ਯੁੱਗ ’ਚ ਵੀ ਖੰਡ ਮਹਿੰਗੀ ਐ, ਨਾਲੇ ਬੋਲ ਵੀ ਕੌੜੇ ਨੇ। ਫਰਿਆਦੀ ਹੱਥ ਜੋੋੜ ਖੜ੍ਹੇ ਨੇ। ਅਲਬਰਟ ਕਾਮੂ ਦੀ ਵੀ ਕੌੜੀ ਸੁਣ ਲਓ, ‘ਡਰ ਚੋਂ ਉਪਜੇ ਆਦਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲੋਂ ਘਟੀਆ ਚੀਜ਼ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।’

             ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲ ਨੇ ਪਰਖੇ, ਫੇਰ ਪਲੇਗ ਨੇ, ਮੁਗਲ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਪਰਖੇ। ਮੰਜੇ ਦੀ ਦੌਣ ਵਾਂਗੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਸਤੀ। ਟਲਦੇ ਫੇਰ ਨਹੀਂ, ਅਖ਼ੇ.. ਥੋਡੇ ਹਾਜ਼ਮੇ ਬੜੇ ਸਖ਼ਤ ਨੇ। ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਓ! ਢਿੱਡ ਨਹੀਂ, ਦੇਸ਼ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦੈ। ‘ਭੁੱਖੇ ਪੇਟ ਨਾ ਭਗਤੀ ਹੋਵੇ।’ ਬਨਾਰਸੀ ਜੇਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਦੀ ਰੂਹ ਅੰਦਰੋਂ ਹੱਸੇ ਨਾ.., ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਕਰੇ..!