ਢਾਈ ਸੌ ਕੈਦੀ                           
         ਤਿਹਾੜ ਨੇ 'ਪਾਗਲ' ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ
                                 ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ
ਬਠਿੰਡਾ :  ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਦੇ ਢਾਈ ਸੌ ਕੈਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• 'ਚ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ 14 ਕੈਦੀ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ 'ਚ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਦਾ ਦਵਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤਵਾਜ਼ਨ ਖੋਹ ਬੈਠੇ ਹਨ।  ਉਂਝ ਦਵਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ 3 ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਇੰਸਟੀਚੂਟ ਆਫ਼ ਹਿਊਮਨ ਬਿਹੇਵੀਅਰ ਐਂਡ ਅਲਾਈਡ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਆਈ.ਐਚ.ਬੀ.ਏ.ਐਸ) 'ਚ ਇਲਾਜ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਫਾਈਲ ਵੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 'ਚ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਜੇਲ• ਕੋਲ ਕੋਈ ਮੈਡੀਕਲ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• 'ਚ ਦੇਵਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਕੋਈ ਮੈਡੀਕਲ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ 'ਚ ਪਾਈ ਪਟੀਸ਼ਨ 'ਚ ਵੀ ਇਹੋ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਪੀਲ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭੁੱਲਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਿਹਾੜ• ਜੇਲ• ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤਹਿਤ ਜੋ ਵੇਰਵੇ ਮਿਲੇ ਹਨ,ਉਨ•ਾਂ 'ਚ ਇਹ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਜਿਆਦਾ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ।
         ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪੀੜਾਂ ਝੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਵੀ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਦੋ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀ ਹਨ। ਇਨ•ਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯੂ.ਪੀ ਦਾ ਅਤਵੀਰ ਸਿੰਘ,ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਸ਼ੀਲ ਸ਼ਰਮਾ,ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਅਤੇ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਤਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਸ਼ੀਲ ਸ਼ਰਮਾ ਤਾਂ 16 ਵਰਿ•ਆਂ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਬੰਦ ਹਨ। ਲਿਖਤੀ ਸੂਚਨਾ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਨ•ਾਂ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਆਏ ਖਰਚ ਦਾ ਕੋਈ ਵੇਰਵਾ ਕਨਸੋਲੀਡੇਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇਸ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਦੋ ਵਿੱਚ 35 ਕੈਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 247 ਬਣਦੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਵਾਜ਼ਨ ਖੋਹ ਬੈਠੇ ਕਈ ਕੈਦੀ ਤਾਂ ਕਮਲ਼ਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ 6 ਵਿੱਚ 576 ਔਰਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ 458 ਹਵਾਲਾਤੀ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 118 ਕੈਦੀ ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• 'ਚ ਬੰਦ 42 ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ 46 ਬੱਚੇ ਵੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
         ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਤਹਿਤ ਬੰਦ ਹਨ। ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਸੀਲਾ ਪੁੱਤਰੀ ਗਿਆਨ ਚੰਦ 8 ਜੂਨ 2003 ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਔਰਤ ਲਖਪਤੀ ਪਤਨੀ ਰਾਜ ਸਿੰਘ 18 ਅਕਤੂਬਰ 2007 ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੈ। ਇਹ ਔਰਤ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਦੋ ਬੰਦੀ ਔਰਤਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਪੰਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋ ਕੈਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਜੇਲ• ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 108 ਕੈਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ•ਾਂ ਸਭਨਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਜੇਲ• ਅੰਦਰ ਇਲਾਜ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਿਹਾੜ ਅਧੀਨ ਪੈਂਦੀ ਰੋਹਿਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿਲ•ਾ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਅਸ਼ੋਕ ਪੁੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਵਾਸੀ ਹਰਿਆਣਾ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਅਧੀਨ ਬੰਦ ਹੈ। ਇਹ ਕੈਦੀ 1 ਜੂਨ 2003 ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੈ। ਜੇਲ• ਦੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਚੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 92 ਬੰਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਲੰਘੇ ਸੱਤ ਵਰਿ•ਆਂ ਵਿੱਚ 1.16 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।  ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 1437 ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਬੰਦੀ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 181 ਕੈਦੀ ਹਨ। ਇਸ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੀ ਪੰਜ ਬੰਦੀ ਬੰਦ ਹਨ। ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਕੈਦੀ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਜੇਲ• ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੇਲ• ਦੇ 10 ਬੰਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
        ਲਿਖਤੀ ਸੂਚਨਾ 'ਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੀ 223 ਵਿਅਕਤੀ ਬੰਦ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ•ਾਂ 'ਚ ਤਿੰਨ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਬੰਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਦੀਆਂ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ•ਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ•ਾਂ ਦੇ ਕੈਦੀ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ 15511 ਬੰਦੀ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ 168 ਬੰਦੀ ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 11097 ਬੰਦੀ ਹਨ ਜਿਨ•ਾਂ ਵਿੱਚ 573 ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤਿਹਾੜ ਦੀ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ 35 ਬੰਦੀ ਬੰਦ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਦੋ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਬੰਦੀ ਹਨ। ਜੇਲ• ਨੰਬਰ 8/9 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ 2 ਬੰਦੀ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ• ਨੰਬਰ ਪੰਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 8 ਵਸਨੀਕ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਨ•ਾਂ ਸਭਨਾਂ ਬੰਦੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜੇਲ• ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੇ ਟਿਕਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਿਖਾਏ ਹੋਏ ਹਨ।  ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਹੇ ਦਰਜਨਾਂ ਕੈਦੀ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀ ਗਏ ਹੀ ਭਗੌੜੇ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 53 ਬਣਦੀ ਹੈ। ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਬੰਦੀ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ•ਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 70 ਸਾਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ• ਨੇ ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਰੋਗੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹੈ।